Zbekiston respu blikasi xalq

 

MA'RUZA № 26 

 

YER OSTI SUVLARINING BALANSI VA ZAXIRASI 

7689067896798 

---

Ma'lum  bir  muddatda  suvli  qatlamga  oqib  keladigan  va  chiqib  ketadigan  suv  miqdori  yer  osti 

suvlari balansi deb ataladi.  

Yer osti suv balansi uning rejimi bilan uzviy bog’liqdir. Bu rejim ma'lum bir muddatda suv sarfi 

va sifatining o’zgarishini bildirsa, balans - shu o’zgarishlar natijasidir. Balans sug’oriladigan katta 

maydonlar  va  suv  chiqarish  inshootlari  uchun  xisoblanadi.  Yer  osti  suvlarining  oqib  kelishi  va 

chiqishini o’lchaydigan joy balans uchastkasi deyiladi. Balansni xisoblash natijasida ob'yektni suv 

bilan ta'minlash va yil davomida yer osti suvlari zaxirasi va rejimining o’zgarishini oldindan aytib 

berish mumkin.  

Tabiiy  rejimda  qatlamlarga  oqib  keluvchi  grunt  suvlari  balansi  atmosfera  yog’inlarining 

singishidan  (A),  suv  bug’larining  kondensatsiyalanishidan  (K)  va  yer  osti  suvlari  oqimi  (P)  dan 

tashkil topadi (1-rasm). 

Yer  osti  suvlari  oqimi  o’z  navbatida  yonbosh  oqim  (P1),  yuzaki  suv  xavzalaridan  keladigan 

infiltratsion  okim  (P2  )  va  pastki  gorizontdan  keladigan  okimlar  (P3  )  dan  xosil  buladi.  Suvli 

katlamdan  chikib  ketadigan  suv  balansi  buglanish  (I)  va  yer  osti  suv  okimi  (S1  )  dan  iborat. 

Buglanish  usimliklar  bargi  va  yer  yuzasida  buladigan  buglanishdan,  yer  osti  okimi  yonbosh  okim 

(S1 ) va pastki suvli gorizontlarga siljiydigan okim (S2 ) lar xisobiga sodir buladi. 

 

 

 

1-rasm. Grunt suvlarining balans sxemasi. 

(V.P. Ananyev, L.V. Peredelskiy buyicha) 

 

Berilgan  bir  uchastkada,  t  muddatda  grunt  suvlari  balansining  tenglanishi  kuyidagicha 

aniklanadi: 

 

(( ( ( ( ( ( P1Q P2Q P3 - I - S1 - S2  

bu yerda (( - vakt davomida grunt suvi zaxirasini uzgarishi. 

Agar  shu  uchastkada  grunt  suvlari  rejimi  kuzatib  aniklangan  bulsa,  u  xolda  balans  kuyidagi 

tenglama orkali ifodalanadi: 

 

((( q A Q K Q P - I - S 

 

bu  yerda  ((    -    t  vakt  davomida  suv  satxining  urtacha  uzgarishi;  (  -  jinslarning  suv  chikarish 

koeffitsiyenti. 

((( kiymat  fasl,  yil va kup  yillar davomida uzgarib turadi.  Yer osti suvlari satxi  kutarilganda  u 

musbat, pasayganda esa manfiy kiymatga ega buladi. 

Agar  grunt  suvlari  rejimi  sun'iy  ravishda  buzilgan  bulsa,  balans  tenglamasida  suv  bilan 

ta'minlash uchun sarf bulayotgan suv sarfi  (V), zovurlarga okib kelayotgan suv sarfi (D), sugorish 

kanallaridan  shimilayotgan  suv  mikdori  (F1  )  xisobga  olish  lozim.  Okib  keladigan  yer  osti  suvi 

mikdori chikib ketadiganidan kup bulsa, maydonni suv bosadi. Shuning uchun katta maydonlardagi 

balansni urganib, yer osti suvlarining rejimini tartibga solish mumkin.