Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Портер-Лоулер модели. Лайман Портер ва Эдуард Ло-
улер биргаликда кутиш ва адолатлилик назарияларини му-
жассамлаштирувчи мотивациянинг комплекс жараёнли наза-
риясини ишлаб чиқдилар. Уларнинг моделида 5 та ўзгарувчи 
бор:
- сарфланган интилишлар;

---

174
- қабул қилиш;
- олинган натижалар;
- мукофот;
- қониқиш даражаси. 
Портер ва Лоулернинг энг асосий хулосаси шуки, меҳнат 
натижаси қониқишга олиб боради, қониқиш юқори даража-
даги натижаларга эга эмас.
Ишдаги ҳақиқий ижро дастлаб сарф қилинган ҳаракатлар 
орқали аниқланади. Шунингдек, бу одамнинг ишни бажа-
риш қобилиятлари орқали ва шахсларнинг зарурий вазифа 
нима эканлигини англашлари орқали ҳам амалга оширилади. 
Демак, ижро бу ички мукофотларни ҳам, ташқи мукофот-
ларни ҳам олиб борадиган масъулиятли омил ҳисобланади. 
Бундай мукофотлар, шахснинг беғаразлиги билан бирга, 
қониқишни олиб келади. Бу ерда шахснинг қониқиши муко-
фотнинг адолатлилиги билан боғлиқ бўлади.
Мотивация ва иш ҳақи. Ходимнинг даромади 4 
қисмдан иборат:
Функционал қисми ички ташкилотда даромад адолат-
ли тақсимланишига асосланади. Ходимлар мазмуни бўйи-
ча бир хил лавозимга, ишнинг оғирлиги ва жавобгарлигига 
қараб гуруҳларга ажратилади. Ҳар қайси гуруҳдаги ходим-
нинг малакаси, штати ва бошқа хусусиятларига қараб оклад 
миқдори белгиланади.
Ишлаб чиқариш билан боғлиқ қисми маъноси бўйича ба-
жарилган иш учун мукофот ҳисобланади. Бажарилган иш 
раҳбар томонидан баҳоланади ва меҳнатга ҳақ тўлаш низоми 
бўйича аниқланади.
Қўшимчалар ва ижтимоий тўловлар меҳнатнинг 
миқдорий ва сифатий кўрсаткичлари билан боғлиқ эмас. 
Улар барқарорлаштирувчи омил ролини бажаради: бунда 
кадрлар қўнимсизлигини камайтиради, эгаллаб турган лаво-
зимда қониқиш ҳиссини оширади. Ҳозирги пайтда тайёр мо-
тивация тизими ва меҳнатга ҳақ тўлаш тизими мавжуд эмас. 
Бу тизим ташкилот маданияти, ташкилотнинг ички ва ташқи 
вазиятларига мос келиши керак.
Ишлаб чиқариш билан боғлиқ қисмини аниқлаш учун на-
тижаларини баҳолашнинг икки ёндашуви мавжуд: умумий 
мезонлар бўйича (меҳнат миқдори, меҳнат сифати, меҳнатга

---

175