Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини

Matematik yozilishi
C++ dasturlash tilida yozilishi
	abs(x)		tg x	tan(x)
	sqrt(x)			asin(x)
	pow(x,b)			acos(x)
	exp(x)			atan(x)
	log(x)			sinh(x)
	sin(x)			cosh(x)
	cos(x)			tanh(x)

Bu funksiyalardan tashqari o’zgarmaslarning ham qiymatlari berilgan. Masalan, hammamizga ma’lum bo’lgan matematika kursidagi π soni C++ dasturlash tilida M_PI deb yoziladi. Quyidagi jadvalda π soni bilan bog’liq bo’lgan o’zgarmaslar keltirilgan:

	M_2_PI			M_SQRT2
	M_1_PI			M_SQRT1_2
Π	M_PI			M_2_SQRTPI
	M_PI_2			M_LN2
	M_PI_4			M_LN10

Ba’zi sodda funksiyalarni ham C++ dasturlash tilida o’zgarmaslar to’plamiga kirtilgan. Masalan, soni soddalashtirilgan va o’zgarmaslar to’plamiga keltirilgan.
C++ dasturlash tilining xizmatchi so’zlari
Xizmatchi so’zlar guruhi juda keng, shuning uchun bu so’zlarni hammasini birdaniga yodlab, eslab qolish shart emas, balki ulardan foydalanish davomida ketma-ket eslab qolinaveradi:

Xizmatchi so’zlar
Asm	auto	break	Case	catch	char
Class	const	continue	default	delete	do
double	else	enum	extern	float	for
friend	goto	if	inline	int	long
new	operator	private	protected	public	register
return	short	signed	sizeof	static	struct
switch	template	this	throw	try	typedef
union	unsigned	while	virtual	void	volative

O’zgaruvchilar va o’zgarmaslar

O’zgaruvchi, dastur ob’ekti bo’lib, turli xil qiymatlarni xotirada ma’lum nom bilan saqlab turish uchun ishlatiladi. O’zgaruvchi o’z qiymatini dastur bajarilishi davomida, o’zlashtirish operatori yordamida qabul qiladi. Qabul qilingan qiymat, o’zgaruvchiga boshqa yangi qiymat berilmaguncha saqlanib turiladi va yangi qiymat berilishi bilan eski qiymat butunlay o’chib, yo’q bo’lib ketadi. Har bir o’zgaruvchiga ma’lum bir tipga tegishli qiymatlarnigina qabul qilish huquqi beriladi. Boshqa tipdagi qiymatlarni o’zlashtirishga urinish dasturning xatoligini ta’minlaydi.
O’zgaruvchi - bu identifikatordir. Uning ismi o’zgaruvchining qiymatiga murojaat qilishda ishlatiladi. Boshqacha aytganda, dastur matnidagi ism, shu o’zgaruvchining qiymatini ifodalaydi.
O’zgarmas - bu dastur ishlashi davomida o’zgarmay qoladigan miqdordir. Agar miqdor dasturda ko’p marta ishlatilsa, uni dastur matnida qayta - qayta yozgandan ko’ra, bu miqdorni o’zgarmas deb aniqlab olib, dasturdagi miqdorni o’rniga o’zgarmasni ismini yozish qulay bo’ladi. Masalan, hammaga ma’lum  (=3,1415926535…) soni. Bu sonni bir necha marta takroran dasturda yozish noqulay, shuning uchun, uni o’zgarmas sifatida aniqlab olish maqsadga muvofiqdir. O’zgarmas const xizmatchi so’zidan keyin e’lon qilinadi (aniqlanadi). Masalan:
const = ;
Ma’lumotlar turlari va ularning bilan ishlash
Odatda, dasturda ishlatiluvchi ma’lumotlar quyidagi tiplarning birortasiga tegishli bo’ladi: butun qiymatli tiplar, haqiqiy qiymatli tiplar, belgili va satrli tiplar, mantiqiy qiymatli. Umuman olganda, tiplarni ikkita guruhga ajratish mumkin: asosiy (yoki oddiy) va hosilaviy. Yuqorida sanab o’tilgan tiplar asosiy guruhga tegishli bo’lgan tiplardir. Hosilaviy tiplar esa, asosiy yoki hosilaviy guruhga tegishli tiplardan hosil qilinadi.
Butun qiymatli tipga tegishli songa misollar:
-1501, 0, 9999.
Butun qiymat qabul qiluvchi o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun int, short, long va unsigned xizmatchi so’zlaridan foydalanish mumkin.
Haqiqiy qiymatli tipga tegishli sonlarga misollar:
25.0956, 6.75, -321.936, 1.2E02, -3.57E-01
Haqiqiy (kasr) qiymatli tipga tegishli o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun float, double va long double xizmatchi so’zlaridan foydalanish mumkin. Hamma harflar, belgi va raqamlar, masalan A, b, ", !, $, S belgili tipga tegishlidir. Belgili tipni qabul qiluvchi o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun char xizmatchi so’zidan foydalanish mumkin. Belgilarning ixtiyoriy yig’ilmasi (ketma-ketligi) qatorlar deb ataladi. Misol:
“Axmad”, “$25”, “_START”
Qator xatto bo’sh ham bo’lishi mumkin (“”). Bu tipdagi o’zgaruvchilarni e’lon qilish uchun string xizmatchi so’zidan foydalaniladi. string tipini ishlatish uchun maxsus kutubxona dasturning kodiga qo’shib olinadi. Mantiqiy o’zgaruvchilar faqat True (rost) va False (yolg’on) qiymatlarining bittasinigina qabul qilishi mumkin. Bu tip o’zgaruvchilarini e’lon qilish uchun bool hizmatchi so’zi ishlatiladi. Hosilaviy tiplarni hosil qilish va ularni e’lon qilish yo’llarini kelgusi bo’limlarda to’liq tushuntirib o’tiladi. Yuqorida sanab o’tilgan tiplar haqida to’liqroq ma’lumotlar keltirib o’tamiz. Butun sonli tiplarga quyidagi tiplar kiradi: