Ўзбекистон республикаси алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги

X=n[x], бу ерда X - ўлчанадиган катталик;
n - ўлчанаётган катталикнинг қабул қилинган ўлчов бирлмгидаги сон қиймати; [х] - ўлчаш бирлиги
Ўлчаш жараёнини автоматлаштириш муносабати билан ўлчаш натижалари ўзгармасдан тўғридан-тўғри электрон ҳисоблаш машиналарига ёки автоматик бошқариш тизимларига берилиши мумкин. Шунинг учун, кейинги пайтларда, айниқса, кибернетика соҳасидаги мутахассисларда ўлчаш ҳақидаги тушунча қуйидагича таърифланади.
Ўлчаш - бу изланаётган катталик ҳақида информация қабул қилиш ва ўзгартириш жараёнидир. Бундан кўзда тутилган мақсад шу ўлчанаётган катталикнинг ишлатиш, ўзгартириш, узатиш ёки қайта ишлашлар учун қулай формадаги ифодасини ишлаб чиқишдир.
Ўлчаш фан ва техниканинг қайси соҳасида ишлатилишига Қараб у аниқ номи билан юритилади: электрик, механиқ, иссиқлик, акустик ва х.к.
Ўлчанаётган катталикнинг сонли қийматини топишнинг бир неча хил турлари (йўллари) мавжуддир. Қуйида шу йўллар билан танишиб чиқамиз.





Бевосита ўлчаш - Ўлчанаётган катталикнинг қийматини тажриба маълумотларидан бевосита топиш. Масалан, оддий симоб-ли термометрда ёки линейка ёрдамида ўлчаш.
у = с х;
Бунда: у - муайян бирликда ифодаланётган ўлчанаётган катталикнинг қиймати;
с - шкаланинг бўлим қиймати;
х - шкаладан олинган қайднома.
Билвосита ўлчаш - бевосита ўлчанган катталиклар билан ўлчанаётган катталик орасида бўлган маълум боғланиш асосида каталикнинг қийматини топиш. Масалан, тезликни ўлчаш.

Мажмуий ўлчаш - бир неча номдош катталикларнинг би-рикмасини бир вақтта бевосита ўлчашдан келиб чиққан тенглама-лар тизимини ечиб, изланаётган қийматларни топиш. Масалан, ҳар хил тарози тошларининг массасини солиштириб, бир тошнинг маълум массасидан бошқасининг массасини топиш учун ўтказиладиган ўлчашлар, ҳароратни қаршилик термометри орқали ўлчаш.
Биргаликдаги ўлчаш - турли номли икки ва ундан ортиқ катталиклар орасидаги муносабатни топиш учун бир вақтда ўтказиладиган ўлчашлар. Мисол, резисторнинг 20 °С даги электр қаршилиги қийматини турли температураларда ўлчаб топиш.
Мутлақ ўлчаш - бир ёки бир неча асосий катталикларни бевосита ўлчанишини ва (ёки) физикавий доимийликнинг қийматларини қўллаш асосида ўтказиладиган ўлчаш.
Нисбий ўлчаш - катталик билан бирлик ўрнида олинган номдош катталикнинг нисбатини ёки асос қилиб олинган катталик-ка нисбатан номдош катталикнинг ўзгаришини ўлчаш.
Ўлчаш усули - деганда ўлчаш қонун-қоидалари ва ўлчаш воситаларидан фойдаланиб, катталикни унинг бирлиги билан со-лиштириш усулларини тушунамиз.
Ўлчашнинг қуйидаги усуллари мавжуд: