Zbekiston respublikasi axborot texnologiylari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYLARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI

TELEKOMMUMIKATSIYA TEXNOLOGIYLARI VA KASBIY TA'LIM FAKULTETI TT-12-22 GURUH TALABASI ISMATOV SHOHRUXNING

FIZIKA

FANIDAN

5-MUSTAQIL ISHI

BAJARDI: ISMATOV.SH
QABUL QILDI: ODILOV. Y
QARSHI-2022

MAVZULAR

Quyosh fotoelektrik elementlari va modullari

Ultratovush va uning qullanilishi

Dopler effekti.

Optik kvant generatorlar. Lazerlar.

1. Quyosh fotoelektrik elementlari va modullari
Reja:
1. Quyosh energiyasini elektr energiyasiga to'g'ridan-to'g'ri aylantirishhing termoelektrik, fotoelektrik va fotogalvanik usullari mavjud bo'lishi
2.FET lar - akkumulyator quyosh generatoridan zaryadlanishi
3. Chiqish ishlari har xil bo'lgan ikki metall bir-biri bilan payvandlanganda elektronlar diffuziyasi hisobiga kontakt potensiallar ayirmasi hosil bo'lishi
4.Xulosa
Masalan Yuqorida qayd qilganimizdek, FElar tannarxi kam aygan sari ular bozorining bir nechta potensial xaridorlari pa ydo bo‗ladi. Masalan, qurilish materiallari ichidaFElar ishlati la boshlaydi, ular binolarda ventilyasiyani amalga oshiradi v a binolarni yoritadi. Iste‘mol va uy-
ro‗zg‗or buyumlari fotoelektrik komponentlar bilan to‗ldiriladi , ularning sifati yaxshilanadi. FElar keng ko‗lamda kommun al xo‗jalik korxonalarida qo‗llanila boshlaydi. Sodda fotoelekt rik tizimlar(FET)ga quyidagilarni kirgizish mumkin: - quyosh nasoslari – fotoelektrik nasos qurilmalari dizel va qo‗l naso slari alternativi bo‗ladi. Ular suvni eng kerak paytda, ya‘ni kunduzi etkazib beradi. Kichkina nasosni bir kishi ikki soat i chida maxsus anjomlarsiz bir o‗zi o‗rnata oladi; - akkumulyatorli FETlar - akkumulyator quyosh gener atoridan zaryadlanadi, energiyani o‗zida to‗playdi va ixtiyoriy vaqtda uni ishlatsa bo‗ ladi.
Xatto eng noqulay sharoitlarda va uzoqda joylashgan man zilllarda ham zarur qurilmalarni akkumulyatorlarda saqlanayo tgan energiya bilan ta‘minlasa bo‗ladi. Butun dunyoda ak kumulyatorlar bilan ta‘minlangan FETlar yoritish asboblarin i, sensorlarni, ovoz yozib oluvchi qurilmalarni,uy jihozlarini, telefonlarni, televizorlarni, elektr asboblarini elektr quvvati b ilan ma‘minlaydi. - generatorli FETlar elektr quvvati uzluksiz ishlatilishi lozim bo‗lganda yoki bu quvvat fotobatareyaniki dan ko‗proq kerak paytida FETni generator effektiv ravishd a to‗ldiradi. Kunduz kunlari FETlar ehtiyojga kerak ta‘minot ni qoplaydi va akkumulyatorni zaryadlaydi. Akkumulyator
razryadlanganda generator ishga tushadi va akkumulyatorni zaryadlay boshlaydi, akkumulyator to‗la zaryadlanib bo‗lga ch, generator ishini to’xtatadi. Generator sutkaning ixtiyoriy vaqtida ishlashi mumkin. U uzluksiz elektr ta‘minotining m uhim elementi bo‗lib xizmat qiladi. FETlar shovqi nsiz ishlaydi, atmosferaga zararlichiqitlarni chiqarmaydi, ula rni ishlatish ko‗p mehnat talab qilmaydi. FElar va generato rlarni birgalikda ishlatish umumiy FETning tannarxini kamayt iradi. Lekin zahira qurilma bo‗lmasa, FE modullar va akku mulyatorlar tunda ta‘minotni etkazib berishlari uchun etarli da rajada katta bo‗lishlari kerak. tarmoqqa ulangan FETlar, mar kazlashgan elektr ta‘minotida FETlar yuklamaning ma‘lum bi r qismini qoplashi mumkin. Bu vaqtda akkumulyatorlar ishl atilmaydi. Er yuzida minglab iste‘molchilar shunday tizimla r bilan ta‘milanganlar. FElar eneriyasi bevosita ist‘molchilarg a etkazib berilishi mumkin yoki tarmoqqa berilishi mumkin. Agar iste‘molchiga kechki paytlar ko‗proq energiya kerak b o‗lsa, u tarmoqqa murojaat qiladi, bu murojaat avtomatik r avishda qoniqtiriladi. FET iste‘molchi ehtiyojidan ko‗p energi ya ishlab chiqarsa, ortiqcha energiya tarmoqqa o‗tkaziladi (s otiladi). Shunday qilib, kommunal tarmoq FET uchun zahira xizmatini o‗taydi, akkumulyator esa avtonom qurilma uchu n zahira vazifasini o‗taganidek.
sanoat FE qurilmalari. Bu qurilmalar qazib olinadigan yoni lg‗ilarni ishlatmaydi,ekologik toza, shovqinsiz ishlaydi. Lek in ular kommunal tarmoqlar arsenaliga dinamik ravishda kiri shib ketmagan, chunki FETlardan olinayotgan elektr energiy asi an‘anaviy manbalardan olinayotgan energiyadan qimmat , buning ustiga ular kunduzgi vaqtlarda ishlaydi xolos., ist‘ molchi ob- havoga bog‗liq bo‗lib qoladi. - avtonom iste‘molchilar (kosmi k kemalar, elektromobillar va h.za)da FETlar vazifasi birinchi o‗rinda turadi. Quyidagi rasmda ―Speys SHattl‖ kosmik k emasining elektr ta‘minot qurilmasi keltirilgan
Har xil metallardagi elektron chiqish ishi har xil bo'ladi. Bu ish ko'pincha joullardan yoki elektron voltlarda o'Ichanadi. . Ba'zi metallar uchun chigish shining son qiymatila rini keltiramiz:
Chiqish ishlari har xil bo'lgan ikki metall bir-biri bilan payvandlanganda elektronlar diffuziyasi hisobiga kontakt potensiallar ayirmasi hosil bo'ladi.Agarkontakt joyi qizdirilsa, elektronlar diffuziyasi ortadi va kontakt potensiallari ayirmasi ham kattalashadi.v
Quyosh energiyasini elektr energiyasiga to'g'ridan-to'g'ri aylantirishhing termoelektrik, fotoelektrik va fotogalvanik usullari mavjud bo'lib, ularning ichida fotogalvanik usul hali yaxshi o'rganilgan emas. Ma'lumki, matereallarda erkin elektronlar mavjud bo'lib, ular musbat ion atrofida xaotik ravishda harakat qiladi, metallning o 'zi esa elektr jihatdan neytral hisoblanadi. Agar bir yoki bir necha elektron metall sirtidan tashqi muhitga (vakuumga) chiqsa, metall sirti bilan muhit orasida potensiallar ayirmasi 4q hosil bo 'ladi. Elektron zaryadi (e) ni bu potensiallar ayirmasi 4p ga ko'paytmasi elektronning chiqish ishi deb ataladi:
H ar xil metallardagi elektron chiqish ishi har xil bo'ladi. Bu ish ko' pincha joullardan yoki elektron voltlardao'lchanadi. . Ba'zi metallar uchun chigish shining son giymatilarini keltiramiz;
Agar uchlari payvandlangan ikkita har xil metall simlarni galvanometrga lab, kontaktlardan birini sovuq holatda qoldirib,ikkinchisiisitilsa, zanjirda elektr toki hosil bo ladi. Bu hodisani birinchi marta nemis olimi Zeyebek kuzatgan bo'lib, termoelektrik effekt yoki "Zeyebek effekti" deb yuritiladi Termoelektr yurituvchi kuch E
payvandlangan'uchlaridagitemperaturalar (absolynt shkala bo'yicha) ayirmasiga to'g'ri proporsional bo 'lib, metallar tabiatiga bog"liq: E =a(T1 - T2) • Bunda a=metallning termo EYK koeffitsiyenti.
Uchlari o'zaro payvandlangan ikkita har xil metalldan yasalgan asbobga ter mo para yoki termoelement deb ataladi. Termoelement kavsharlangan uchi temperaturasi 0'lchanuvchi moddaga va ikkinchi - sovug uchlari o'lchov asbobga ulanadi. Bir necha termoelementlardan tuzilgan sistemaga termobatareya deb ataladi.
1908-yilda Moskva universiteti proffessori V.Serasskiy 100 ta
termoelementdan iborat bo'lgan quyosh batareyasini yaratdi. Bu batareya, oynaband yashik ichiga joylashgan bo'lib, elektr qo'ng'irog' ini tok bilan ta'minlab turadi
Asrimiznng 30-yillarida - UZ akademikA.F.loffe termogeneratordan quyosh energiyasini elektr energiyasilaaylantirish masalasini taklif etgan bo'lsa, 1941yilga kelib u shunday termogeneratorni ishlab chiqdi. Quyosh termoelektrogeneratorlari
asosan quyosh konsentratori vatermobatareyalardan tashkil topgan.
1956-yilda G.M .Krjijanovskiy nomidagi Energetika instituti xodimlari diametri 2m bolgan ko'zgu fokusiga termogenerator o'rnatib, issiq va sovug payvandlar orasidagi temperaturalar fargi 400°C bolganda 21V kuchlanis'* ostida 18,9 Vt quwat olishga muyassar bo'ldilar. Termogenerator FIK 2% ga yaqin. Bunga sabab elementlarni o'zaro ulash sistemasi yaxshi
ishlanmaganidir. Keyinchalik Y.Malevskiy va A. Oxotinlar termogenerator FIK 8% ga yetkazish imkoniyatiga ega bo'ldilar.
Xulosa: Men bu mavzudan Quyosh fotoelektrik elementlari va modullari o’zlashtitiboldim
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Sivuxin D.V. Umumiy fizika. Mexanika.–T., О‘qituvchi, 1981.
2.Ahmadjonov O.I. Fizika kursi. 1–3 q.–T., О‘qituvchi, 1988–1989.
3.Safarov A.S. Umumiy fizika kursi. Elektromagnetizm va tо‘lqinlar.–T., О‘qituvchi,1992.
Internet sayitlar

1. 
   Arxiv.uz
   

2.