Ўзбекистон республикаси фанлар академияси абу райҳон беруний номидаги шарқшунослик институти

 
Шиқовуллар
86
Амир Темур саройида элчилик ва дипломатия ишлари 
билан машғул бўлган.
Тавочи (адъютант) мансаби саройдаги олий мартабалардан бири 
ҳисобланган. Улар қурултойга давлатнинг турли ўлкаларидан шаҳзода ва 
бошқа маҳаллий бошлиқларни йиғиш, юришлар олдидан лашкар тўплаш, 
жанглар вақтида вафот этган ҳарбийларнинг ҳисобини олиш ва бошқа 
масъулиятли ишлар билан ҳам машғул бўлишган
87
.
“Му’изз ал-ансаб”да Амир Темур салтанатида Жоку Барлос, Бурундуқ 
Барлос, Али Султон Найман, Ардашер Қавчин, Муборакшоҳ Барлос, 
Шамсиддин Аббос, Олим-Шайх, Иноқ Хумори Қавчин, Жаҳон шоҳ Барлос, 
Искандар Дурбат, Улайфа Қавчин, Бустари, Бўри Сулдуз, Худойдод Хитой, 
Луқмон Хоразмий, Муҳаммад ал-Буқра, Юсуф Жалил каби тавочилари 
бўлганлиги ҳақида маълумот бериб ўтилган
88
.
Бундан ташқари, саройда қушбеги, тархон, нўён, оталиқ, парвоначи, 
бахший, битикчи, мунший, котиб каби кўплаб мансаб ва унвонлар ҳам 
бўлган. 
Амир Темур салтанатида Шероз, Исфаҳон, Язд, Ҳирот, Самарқанд каби 
шаҳарларда маҳаллий девонлар мавжуд бўлиб, девон бошлиқлари соҳиби 
девон деб аталган
89
.
Маҳаллий бошқарувда даруғалар катта рол ўйнаганлар. Улар туман, 
шаҳар ёки вилоят ҳокими, соқчилар бошлиғи каби кўплаб ваколатли 
ишларни бажарган. Даруғалар кўпинча чегара вилоятларга ҳам тайинланган. 
Раиятни рўйхатга олиш, аскар тўплаш, солиқларни йиғиш ва подшоҳ 
саройига етказиш, маҳаллий ҳукмдорларни назорат қилиш ишлари ҳам улар 
зиммасида бўлган
90
.
Муҳассил Амир Темур салтанатидаги энг нуфузли мансаблардан 
ҳисобланган. Муҳассиллар мансабига ҳам тамға зодагонлари орасидан 
қўйилган
91
бўлиб, улар моли омон, қарам ерлардан хирож солиғини йиғишга 
масьул бўлганлар. 
Тамғачилар савдо-сотиқдан ва божхона хизмати орқали келадиган 
тушумларни йиғиш ишларига масъул бўлган
92
.
84
Manz B.F.Structure and function in Temur's administration ... – Рр. 112-113. 
85
Му’изз ал–ансаб (Прославляющее генеологии) / История Казахстана в персидских источниках. – Алматы, 
Дайк–Пресс, 2006. – С. 119. 
86
Шомий. Зафарнома …– Б. 519; Абдурраззоқ Самарқандий. Матлаи саъдайн ... – Б. 315; 461. 
87
Хукхэм Х. Властитель семи созвездий ... – С. 67-68. 
88
Му’изз ал-ансаб ... – С.118.
89
Manz B. The formal administrative structure ... – Р. 168.
90
Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома ... – Б.148, 264; Абдурраззоқ Самарқандий. Матлаьи саъдайн ... – Б. 
70, 90;
91
Manz B.F.Structure and function in Temur's administration ... – Р. 115. 
92
Ўша муаллиф. – Р. 170. 

---

31 
Ҳар бир вилоят ва шаҳарда адлия бошқармаси бошлиғи- адолат амири, 
маънавият ва шариат қонунларининг ижросини текширувчи-муставфий
93
, 
кутвол (қалъа коменданти), жарчи, жуйбон, калонтар каби кўплаб мансаб 
ҳамда унвонлар мавжуд бўлган.
Салтанатда суд-ҳуқуқ тизимига оид вазифалар ихтисослашган бўлиб, 
уларнинг ичида қозилик мансаби энг нуфузли ва масьулиятли ишлардан бири 
бўлган. 
Қозилар 
давлатнинг 
суд, 
ҳуқуқ-тартибот 
ишларини 
мувофиқлаштиришда муҳим рол ўйнаганлар. Уларнинг олий қозиси
қозикалон
94
 деб аталган. 
Чиғатой амирлари ва шаҳзодаларнинг қонунга хилоф ишларини 
кўрувчи амалдор ярғучи деб аталган. У олий трибунал судида фаолият 
юритган. 
Б. Аҳмедов дунёвий масалалар билан шуғулланувчи қозилар аҳдос 
қозиси, шариат ишлари билан шуғулланувчи қозилар шариат қозиси, 
сипоҳийлар ўртасидаги келишмовчилик ва тортишувларни ҳал этувчи 
қозиларни - қози аскар деб атаган
95
.
Бу даврда ҳуқуқ тартибот идоралари ихтисослашган. Шулардан бири 
асаслардир
96
. Улар тунда фуқароларнинг тинчлик-хотиржамлигини сақлашга 
масъул бўлганлар.
Фуқаролардан тушган арз - додларни қабул қиладиган ва маьмуриятга 
етказадиган мансабдор додҳоҳ
97