Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

Сўроқ олмошлари орасида ким ва нима олмошларидан 
ИМларда самарали қўлланилади: …она тилимизнинг маданийлиги 
учун ким курашаяпти, ким фидойилик қиляпти? («Тил таълими ва 
1
Ўзбек тили грамматикаси. I том. Морфология. –Тошкент: Фан, 1975. – Б.342. 
2
Мукаррамов М. Ҳозирги ўзбек адабий тилининг илмий стили. –Тошкент: Фан, 1984. –Б.149. 

---

85 
меъёр»). Ҳужайра нима ва у қандай вазифани бажаради? 
(«Ботаника») каби. 
Қайси олмоши ҳақида ҳам шуни айтиш мумкин: 
Пластидларнинг тузилиши ва катта-кичиклиги унинг қайси 
тўқималарда бўлиши ҳамда бажарадиган вазифасига боғлиқ 
(«Ботаника»). Бу мисолдан қайси  СўОнинг ИУга хослиги тўғрисида 
хулоса чиқариб бўлмайди. У ўзбек тилининг бошқа ФУларида ҳам 
фаол учрайди. Қайси, қандай, неча, қанча, қачон, нега, нимага, нима 
учун олмошлари ҳақида ҳам шу фикрни айтишимиз мумкин. Аммо  
нечук, не/на  олмошлари ИУ учун хос эмас, қани элементи эса жуда 
кам учрайди. 
Ўзлик олмоши барча ФУ учун баравар ҳисобланади. Лекин 
аксини топмоқ, ечимини топмоқ, ифодасини топмоқ, ўрнини топмоқ  
ҳамда зиммасига олмоқ, мулоҳаза билдирмоқ каби илмий баён 
услубига хос бўлган турғун бирикмалар таркибида қўлланиши айнан 
ана шу элементлар билан биргаликда ИУда ўз ўрнига эга эканлигидан 
далолат беради: Соҳани кузатишга бағишланган тадқиқотлар 
анжуман материалларида ўз аксини топди. 90-йилларда ушбу 
масала маълум маънода ўз ечимини топганлиги кўринади. …бу 
мажбурийлик тегишли ҳужжатларда, луғатларда ўз ифодасини 
топди. Демак, Тоғай Мурод қўллаган тарвузи ёрилмоқ ибораси ҳам 
адабий тилимизда ўз ўрнини топишга, меъёрлашишга ҳақли. Улар 
бизнинг уй, бизнинг маҳалла, бизнинг мактаб тарзида қўлланиши, 
эгалик қўшимчаси бажарадиган вазифани қаратқич келишиги 
кўрсаткичи ўз зиммасига олиши ҳам мумкин. Ўзбек тилида 
равишлар услубияти ва меъёри ҳақида олимларимиз ҳалигача ўз