Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги бухоро вилоят ҳокимлиги халқ таълими бошқармаси бухоро вилоят халқ таълими ходимларини қайта

BARKAMOL SHAXS VA MALAKALI MUTAXASSISNI TARBIYALASHDA 
PEDAGOGIK VA AXBOROT KOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALARDAN 
FOYDALANISHNING DOLZARB MASALALARI 
Sharofiddinov R. – VXTXQTMOI o`qituvchisi 
Ahmadaliyeva G., Ne’matova M. – Farg`ona pedagogika kolleji o`qituvchilari 
Barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tarbiyalashda muhim o`rin tutuvhi ta’lim tizimiga 
ilg`or g`oyalarni tadbiq etish va shu aksda uning mazmunini takomillashtirish zarurdir. 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 30 mayda e’lon qilingan 
“Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy 
etish to`g`risida”gi Farmonida umumta’lim maktablari, kasb-hunar kollejlari, akademik litseylar va 
oliy ta’lim muassasalarining ta’lim jarayonida zamonaviy kampyuter va axborot texnologiyalarini 
egallash va ulardan faol foydalanishga asoslangan ilg`or ta’lim tizimlarini tadbiq etish axborot 
texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etishning eng muhim va birinchi navbatdagi vazifalaridan deb 
ko`rsatilgan. 

---

39 
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining yangiligi va o`ziga xosligi insoniyat 
rivojlanishi nuqtai nazaridan ular deyarli insoniyat faoliyati barcha sohalariga kirib borishi, ulardan 
cheklanmagan joylar va maqsadlarda foydalanish mumkinligidan iborat. Zero, taraqqiyot juda tez 
rivojlanayotgan bugungi kunda, jamiyat informatsion texnologiya va resurslardan oqilona 
foydalanishni talab etadi. 
Shuningdek ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etish quyidagilarni 
o`rganishni talab etadi: 
- kompyuter texnologiyalarini bilishni; 
- e-maildan foydalanishni; 
- internet bilan ishlay olisnni; 
- slaydni yaratishni; 
- multimediya va elektron doskalar bilan ishlay olishni; 
- atrofda ro`y berayotgan axborot almashinuvini to`g`ri tahlil qila olishni; 
- taqdimot dasturni tuzish va undan kompetentli foydalanishni; 
- modulli o`qitishni; 
- har qanday masofaviy o`qitish (shakl, usul)dagi turlaridan foydalanish. 
Bunday ilg`or va samarali ta’lim metodlari, o`z navbatida, ta’lim-tarbiya sohasida quyidagi 
ijobiy o`quv-biluv fazilatlarni barpo etishga zamin yaratadi: 
- ta’lim oluvchilarning o`quv faoliyati doirasida o`z-o`zini anglash; 
- o`quv vaqtning samarali o`tishiga erishish; 
- qayta aloqa sifati va sonini orttirish; 
- didaktik materiallar sifatini yaxshilash; 
- o`z-o`zini boshqarish tizimini kengaytirish. 
Dars mashg`ulotining sifat-samaradorligi esa quyidagi metodik tashkiliy va ilmiy xosliklarida 
namoyon bo`ladi: 
- rivojlangan ta’lim tizimini joriy etish; 
- yangi kurslarni loyihalash; 
- o`quv rejasi mazmunini takomillashtirish; 
- ta’lim subektlarining o`quv imkoniyatlarini orttirish; 
- ularning faoliyatini baholashda qulay vositalardan foydalanish; 
- bilim oluvchilarda yangi motivatsiyalarni barpo etishda kompetentli yondashish; 
- o`quvchini AKT vositasida testdan o`tkazish madaniyatini shakllantirish. 
Masalan, ta’lim jarayonida multimediya vositalarini qo`llash nafaqat pedagogik, balki 
psixologik nuqtai nazaridan katta ahamiyatga egadir. 
Multimediya kompyuterning imkoniyatlar majmuyi bo`lib quyidagi turli ko`rinishlarni va 
vazifalarni bajaradi: 
- matn; 
- jadval; 
- grafika; 
- ovoz; 
- animatsiya (harakatlanuvchi rasm); 
- videotasvir, musiqa yordamida yig`ish, saqlash va uzatish. 
Bunday axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan ta’lim-tarbiya jarayonida foydalanish 
muhim natija olib keladi: 
- axborotning turli shaklda berilishi o`quvchilarning diqqatini tortadi; 
- ta’lim oluvchining fikrlash qobilyati va fikr bildirish faoliyati boyitiladi; 
- o`zini idrok etish intilishi faollashadi; 
- motivatsiyalari darsning dinamik jarayoni qo`llab-quvvatlaydi; 
- o`quv-tarbiya jarayoni faollashtiriladi; 
- ta’lim samaradorligi oshadi; 
- yuqori darajadagi ko`rgazmalilik bilim oluvchilarda katta qiziqish uyg`otadi; 

---

40 
- mavzuning uzoq vaqt xotirasida saqlanishini ta’minlaydi; 
- mustaqil ta’lim olish imkoniyati, sohalari ko`payadi; 
- kompyuter savodxonligi oshib boradi va h.k. 
Ijtimoiy-gumanitar fanlari darslarida o`qituvchi ko`plab siyosiy, yuridik va boshqa sohaga oid 
terminlardan foydalanadi. Albatta, dars mashg`uloti jarayonida termin, iboralar va tayanch (kalitli) 
so`zlarni tushuntirib beradi. Ularning lug`aviy ma’nosini yoritib beradi va etimologiyasini anglatadi. 
Ammo lekin, tarixiy qonuniyatlarni anglash uchun konseptual (qiyoslash) jadvalga internet 
dasturidagi materiallarni kiritish, ularni muhokama qilish, mustaqil fikr bildirish kabi usullardan 
foydalanish maqsadga muvofiq bo`lar edi. 
Demak, grafikli o`rganishda ham AKT dan foydalanish o`ziga xos samarasini va 
kompetentlikni (kompetentlik yondashuv) tug`diradi. 
Kompetensiyaviy yondashuvda asoslangan ta’lim – o`quvchilarda egallangan bilim, ko`nikma 
va malakalarini o`z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarida amaliy qo`llay olish kompetensiyalarini 
shakllantirishga yo`naltirilgan ta’limdir. Demak, har qanday fanning o`qituvchisi informatika fani 
o`qituvchilarining nazariy va amaliy maslahat-yordamidan foydalanish orqali o`z kompyuter 
texnologiyasi va axborot kommunikatsiyadan foydalanishning salohiyatini ko`paytirish va sifatlashi 
zarurdir. 
Shuningdek, kommunikativ kompetensiyasi internet bo`yicha o`rgangan bilimlarini og`zaki va 
yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib chiqib savollarni mantiqan to`g`ri 
g`oya olish va javob berish imkoniyatlarni kengaytiradi. 
Masalan, o`qituvchi topshiriq beradi: “O`zbekiston-Xitoy munosabatlari” mavzusi bo`yicha 
ma’lumotlarni yig`ing. 
Bunday yo`sinda “Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi” tizimi quriladi. Bunday tayanch 
kompetensiyasida internetni jamiyatda muhim ahamiyatga ega ekanligini tushunish va uni 
bo`layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga dahldorligini his etish kabi kompetensiyaviy tizim barpo 
etiladi. 
Kompetensiyani tadbiq qilish usullari quyidagichadir: 
- yozma ishlarni yechish; 
- test savollarining yechimini topish; 
- og`zaki savollarga javob berish; 
- geografiya, iqtisodiyot va O`zbekiston tarixi, Xitoy tarixi fanlardagi integratsiyalashuvini 
amalga oshirish; 
- o`z fikrini bildirish; 
- AKT izohli lug`at bilan ishlashni; 
- jamoada va kichik guruhlarda ishlash yuqoridagilardan foydalanish. 
Albatta, o`qituvchi-pedagog axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo`yicha keng 
ko`lamdagi bilimlarga, information aloqa va kommunikatsiya tizimlari, orgtexnika vositalari va 
ulardan foydalanish borasida yetarli malakalarga ega bo`lishini hamda yamgi informatsion texnika 
va texnologiya asoslarini anglashga intilish kerakdir. Chunonchi, ta’lim jarayonida axborot-
kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish usullari bugungi kun mutaxassislari faoliyat doiralari 
qanday bo`lishidan qat’iy nazar, metodik jihatdan pedagogik dasturiy vositalardan va turlarini puxta 
o`zlashtirishi mumkin: 
- elektron darsliklar (darslar); 
- trenajyor dasturlar (repititorlar); 
- nazorat qiluvchi dasturlar (test qobiqlari); 
- ma’lumotnomalar-spravochniklar (entsiklopediyalar); 
- vertual laboratoriyalar; 
- modellashtiruvchi dasturlar; 
- taqdimot va namoyish dasturlar (slaydlar yoki videofilmlar) 
- o`quv-o`yin dasturlar (mantiqiy, o`rgatuvchi va h.k) turlari. 

---

41 
Shuningdek, ta’lim-tarbiya sohasini takomillashtirishda AKTning roli katta ahamiyatga 
egadir. 
Har bir fan o`qituvchisi o`z fanini o`rgatish orqali, bilim oluvchi shaxsni ilm-fan yutuqlari, 
mafkuraviy immunitetni kuchaytirish elementlari va milliy g`oya asosida tarbiyalash maqsadiga 
erishishda AKTdan foydalanish – bular barchasi barkamol shaxsni va malakali mutaxassisni 
tarbiyalash ma’no-mazmuniga muvofiq bo`lar edi.