Zbekiston respublikasi huquqni muhofaza qilish akademiyasi

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
HUQUQNI MUHOFAZA QILISH AKADEMIYASI
1-kurs talabalari uchun
Modul nomi: ______________________ 
Ish turi: Oraliq nazorat 
O‘tkazilgan sana: ____._____. 2023-yil 
Sizning javobingiz quyidagi baholash mezonlari asosida baholanadi: 
 
1. 
Muammoli masalaning mohiyati to‘g‘ri tushunilganligi va 
javobning to‘liqligi hamda masala mazmuniga mos kelishi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
2. 
Mustaqil fikrlar, nazariy qoidalar, olimlarning ilmiy 
qarashlari bayon etilganligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
3. 
Huquqni qo‘llash amaliyotidagi misollar asosida ijodiy 
bayon qilinganligi, normativ-huquqiy hujjatlar 
normalaridan foydalanilganligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
4. 
Normativ-huquqiy hujjatlarning to‘g‘ri qo‘llanilganligi va 
sharhlanganligi, shuningdek matnda grammatik, orfografik 
va stilistik xatolarning mavjud emasligi 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
Oraliq nazorat bo‘yicha qo‘shimcha taqriz:
Umumiy ball 
Tekshiruvchi imzosi:___________ 
_______________________ _________ 
Talabaning F.I.O. Kurs
Modul nomi: _________________________________________________________________ 

---

3-savol 
Roman - german huquq tizimida, aslida huquq manbalari tizimining birligi 
qonunda ifodalangan oliy davlat irodasining birligini, davlat tuzilmasining birligini 
anglatadi. Aksincha, ushbu tizimning shaklan buzilishi esa davlat hokimiyatining 
zaifligini, qonuniylikning davlat siyosatining bir qismi sifatidagi buzilishini aks 
ettiradi.
Huquq manbasi sifatida qonunning ichki va tashqi omillar ta’sirida qabul 
qilinishining oqibatlarini muhokama qiling. 

---

Yuqoridagi muammoli vaziyatga huquqiy baho berar ekanmiz, roman - 
german huqu oilasida huquq manbasi tizmini hamda huquq manbasi sifatida 
qonunning ichki va tashqi omillari haqida aytib o’tadigan bo’lsak.
Zamonaviy 
jahon jamiyatining ko'plab davlatlarining huquqiy tizimlarini birlashtiradi. 
Yevropa hududida Lotin (Italiya, Ispaniya, Portugaliya) va german mamlakatlarida 
(Germaniya, Fransiya, Shvetsiya, Norvegiya, Daniya) tashkil topgan. Buning ta'siri 
huquqiy oila Yaponiya, Indoneziya va boshqa davlatlarning huquqiy tizimlarida o'z 
ifodasini topgan. Bu huquqiy oilaning asosiy xususiyati uning Rim huquqi asosida 
shakllanishidir. Uning shakllanishida hal qiluvchi rol Evropaning o'rta asrlardagi 
universitetlariga tegishli bo'lib, u erda Rim va kanon huquqini o'rganish yo'lga 
qo'yilgan, keyinroq esa bu fanning rivojlanishi va rivojlanishi. milliy qonun. 
Romano - german huquqiy oilasining tashkil topgan sanasi 12 - 13-asrlar deb 
hisoblanadi. Italiyadagi Boloniya universiteti alma mater edi umumiy Qonun 
Universitetlar – Roman - Germaniya huquqiy tizimi. G'arb universitet fani 
doirasida huquq din, falsafa va ilohiyot bilan bog'liq holda o'rganildi. Rim huquqiy 
madaniyatini o'rganish, imperator Yustinianning kodifikatsiyasi, Rim huquqining 
obro'sining tez o'sishi, “Rim huquqini qabul qilish” deb atalmish iqtisodiy 
rivojlanish, savdo va shaharlarning o'sishi sharoitida amalga oshirildi. Rim 
huquqini o'rganish, yuridik fanning shakllanish jarayonini o'sha davrdagi siyosiy 
voqealar, birinchi navbatda, dunyoviy va cherkov hokimiyatlari o'rtasidagi kurash, 
byurokratik hokimiyat tuzilmalarining kuchayishi rag’batlantirdi
1
. 
Yevropaning har bir alohida davlatida milliy huquq tizimining shakllanishi 
Rim huquqini o'rganishga asoslangan bo'lib, u mamlakatning odat huquqini aniq va 
tushunarli shartlarda qayd etish, bu odat qonunlarini ma'lum bir shaklda tashkil 
etish bilan birlashtirildi. Romano - germaniya huquqiy tizimi huquqqa uning axloq 
bilan munosabatida qonun ustuvorligini zaruriy, maqbul umumlashtirish talabi 
sifatida qarash bilan tavsiflanadi. huquqning davlat va xususiyga bo'linishi, 
huquqning turli sohalarini ajratish. Bu oila, ayniqsa, har tomonlama rivojlangan 
fuqarolik huquqi fuqarolik huquqi fanida o'z aksini topgan. Romano - german 
1
“Rim huquqini qabul qilish”. T; 2019. 

---

oilasining huquqiy tizimlari yaxshi rivojlangan qonunchilikka ega. Agar uzoq vaqt 
davomida bu oilada huquqning asosiy manbai ta'limot bo'lgan bo'lsa, zamonaviy 
davrda qonun ustuvorligi huquqning boshqa manbalari qatorida tan olinadi. Bu 
huquqiy oilaga kiruvchi shtatlarda asosiy qonun konstitutsiya hisoblanadi, qonun 
hujjatlarini tizimlashtirish amalga oshiriladi, kodekslar amal qiladi. Davlat huquqiy 
hujjatlari shakllari farmonlar, nizomlar, ma'muriy sirkulyarlar va boshqalardir. 
Romano - german huquqiy oilasida huquq va huquq aniqlanmagan. Bu holat sudlar 
tomonidan berilgan qonunni izohlashda o'z aksini topadi. Hozirgi vaqtda huquq 
manbalari orasida cheklangan rol odatlarga tegishli bo'lib, u roman - german 
huquqiy oilasining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega edi. 
Rivojlangan sud tizimining mavjudligi Romano - Germaniya huquqiy 
oilasiga xosdir, ma'lum chegaralarda huquq manbai sifatida sud amaliyotining 
ahamiyati e'tirof etiladi. R.Devid o'zining “Zamonaviylikning asosiy huquqiy 
tizimlari” asarida Germaniya va Fransiyada bir qator sohalarda sud amaliyoti 
huquqni rivojlantirishda yetakchi rol o'ynashini va bu erda doktrinal ishlar ba'zi 
hollarda taqdimotdan boshqa narsa emasligini ta'kidlaydi. sud amaliyoti. Albatta, 
roman - german huquqiy oilasida huquq manbalari orasida yurisprudensiyaning 
ahamiyati ingliz umumiy huquqidan sezilarli darajada farq qiladi. Ta’limot, 
huquqning umumiy tamoyillari romano - german tizimi mamlakatlarida huquq 
manbalari sifatida ma’lum ahamiyatga ega. Bu mamlakatlar sudlari amaliyoti shuni 
ko'rsatadiki, qonunlarni izohlash va qo'llashda ham doktrinalar, ham umumiy 
tamoyillar qo'llaniladi. Adolat g‘oyasi va tuyg‘usi, turli manfaatlarni, jumladan, 
shaxsiy manfaatlar hamda davlat va jamiyat manfaatlarini birlashtirish, murosaga 
keltirish g‘oyasi huquqiy tushunchada o‘z ifodasini topadi.
Huquqning roman-
german huquqining asosiy manbai sifatidagi muhim rolini belgilab bergan xuddi 
shu holatlar huquqni kodlashtirishga imkon va zarurat tug'dirdi. Kodifikatsiya 
orqali huquq xuddi ma'lum tamoyillar bilan singib ketgandek tizimga keltiriladi. 
Kodifikatsiya qonunga aniqlik va ravshanlik beradi, undan amaliy foydalanishni 
sezilarli darajada osonlashtiradi va kontinental Yevropada rivojlangan huquqiy 
norma va huquqni tushunishning mantiqiy xulosasidir. Kodifikatsiya yaxlit hodisa 
sifatida romano - german huquqiy oilasining shakllanishini yakunlaydi. Ayniqsa, 

---

frantsuz kodifikatsiyasining roli katta edi. 1804 yilgi Napoleon kodeksi nomi bilan 
mashhur bo'lgan Fuqarolik kodeksi Yevropa qit’asining ko'plab davlatlari va undan 
tashqarida Romano - German huquqi tamoyillarini o'rnatish jarayoniga sezilarli 
ta'sir ko'rsatdi. Rim huquqining Germaniyada qabul qilinishi 1900 yilgi Germaniya 
fuqarolik kodeksi kabi yirik qonunchilik yodgorligida keng o'z ifodasini topdi. 
Uning asosi Rim huquqining yutuqlarini o'zlashtirgan nemis huquqi edi. Rim 
huquqining ta'siri Germaniya fuqarolik kodeksining tuzilishiga ta'sir ko'rsatdi. 
Shunday qilib, romano - german huquqiy oilasi dastlab kontinental G'arbiy 
Yevropada rivojlangan. Ayniqsa, bu tizimni yaratishga katta hissa qo'shganligi 
uning nomidan ko'rinib turibdiki, Frantsiya va Germaniyaning huquqiy tafakkuri 
va qonunchiligi hisoblanadi
2
. 
Huquqlarning oʻzida ham ichki huquq va xalqaro huquq mavjud boʻladi. 
Xalqaro huquq bu huquning tashqi omili sanaladi. Milliy huquq ya’ni ichki huquq 
deganda maʼlum bir davlat ichidagi munosabatlarni tartibga soluvchi va maʼlum 
bir xalqning milliy, tarixiy, madaniy xususiyatlarining oʻziga xosligi bilan ajralib 
turadigan tarmoqlarning yigʻindisi sifatida qarash odatiy holdir. Xalqaro huquq 
insoniyat sivilizatsiyasining jamlangan tajribasini jamlaydi va xalqaro aloqa 
sub’ektlari - davlatlarning irodasini muvofiqlashtirish natijasida boʻladi.Masalan, 
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi xalqaro huquqning umumeʼtirof etilgan 
tamoyillari va normalari va Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomalari uning 
huquqiy tizimining ajralmas qismi ekanligini eʼlon qiladi. Demak, xalqaro huquq 
milliy qonunchilik va huquqni qoʻllash amaliyoti uchun asos boʻlib xizmat qiladi. 
Bundan tashqari, xalqaro huquq normalari ichki munosabatlarda bevosita 
qoʻllaniladi
3
.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak,
huquq normasi oʻz ichki tuzilishi 3 
qismdan iboratdir: gipoteza, dispozitsiya, sanksiya. Gipotezada Huquq normasida 
belgilanadigan qoida qanday sharoitda va holatda kim tomonidan amalga 
oshirilishi koʻrsatiladi. Dispozitsiyada gipotezada koʻrsatilgan hollardagi 
munosabatlar ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari ifodalanadi. Sanksiya 
2
“Zamonaviylikning asosiy huquqiy tizimlari”. T; 2020. 
3
„Huquq tizimi“. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Huquq_normasi. 31-avgust, 2022-yil. 

---

dispozitsiyada koʻrsatilgan qoidani buzgan shaxsga nisbatan davlat organi qoʻllashi 
mumkin boʻlgan taʼsir chorasini belgilaydi. Konstitutsiyaviy normalar 3 qismdan 
emas, asosan gipoteza va dispozitsiyadan iborat boʻladi. Jinoiy va maʼmuriy 
javobgarlikni koʻzda tutuvchi normalar esa - asosan dispozitsiya va sanksiyadan 
iborat boʻladi. Yuqorida aytib o’tkanimizdek,
Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi 
xalqaro huquq normalarining ichki huquqqa nisbatan ustuvorligini ham belgilaydi, 
unga koʻra, agar Rossiya qonunchiligining normalari tshqi ya’ni xalqaro huquqiy 
tabiatning oʻrnatilishiga zid boʻlsa, xalqaro huquq normalari qoʻllanilishi kerak 
bo’ladi.