Ўзбекистон Республикаси маданият ва спорт вазирлиги

Рейтинг топшириқлари

1. 
   Лессинг фикрига кўра, драма нималарга таъсир кўрсатади?
   
2. 
   Драма асоси “ҳаракат” ва “характер” деган фикрни изоҳланг.
   

3. 
   Лессингнинг трагедияга берган таърифи.
   
4. 
   Комедия ҳақида Лессинг таърифини айтинг.
   

Назорат саволлари

1. 
   Характер сўзини шарҳлаб беринг.
   
2. 
   “Трагедия ҳамдардлик уйғотадиган поэмадир” деган таъриф кимга тегишли?
   
3. 
   Нималар кулги объекти бўлмаслиги керак?
   
4. 
   Томошабин нималар устидан кулиши керак?
   

1. Фойдаланиладиган адабиётлар

рўйхати

Умумий - услубий адабиётлар

1. 
   И.А.Каримов. Маънавий юксалиш йўлида. Т.;Ўзбекистон, 1998.
   
2. 
   Каримов И. Ўзбекистоннинг ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий ривожланишининг асосий тамойиллари. Т.; “Ўзбекистон”, 1995.
   

Дарслик ва ўқув қўлланмалар

1. 
   Дидро Д. Танланган асарлар. М-Л.; 1951.
   
2. 
   Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабир. Риторика. “Яни аср авлоди”, 2011.
   
3. 
   Волькенштейн С. Драматургия. М.; “Наука”, 1974.
   
4. 
   Лессинг ва драма. М-Л.: Искусство, 1939.
   

Қўшимча адабиётлар

1. 
   И.А.Каримов. “Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида”. Т.; Ўзбекистон. 2011.
   
2. 
   Тошпўлат Турсунов. Ўзбек театри тарихи. Т.; 2008.
   
3. 
   Ҳақиқат манзаралари. Т.; “Янги аср авлоди”, 2011.
   

9. Драмада бадиий образлар ва характерлар.

1. 
   “Бадиий образ” тушинчасига таъриф.
   
2. 
   Бадиий асарда образ.
   
3. 
   “ Характер – бу ироданинг йўналиши” деган фикр тафсили.
   

Бадиий образ – бу воқеликни акс эттиришнинг махсус шакли ва санъаткорнинг фикрлари ва ҳиссиётлари ифодаси. Образ – бу санъаткорнинг оламга эмоционал ва интелектуал муносабати узвий боғланиб кетган яхлит руҳоний мазмун.

Драматургияда образ – бу сўз билан очилган образ, бу ўзига хос хислатлар умумлашмаси ва индивидуал хусусиятларни сақлаб конкретлаштиришдир. Образ – бу воқеликни алоҳида, индивидуал шаклда умумлашма тарзида акс эттириш, образ – бу инсон ҳаётининг индивидуал хусусиятга эга бўлган аниқ ва айни пайтда умумлашма картинасидир.
Образ ҳам умумлаштиришни, ҳам индивидуаллаштиришни ўзида жамлаган салмоқли тушунча. Арастунинг таъкидлашига кўра, инсон ҳаёти, инсон тақдири санъатнинг ҳақиқий мазмуни ҳисобланади. Шунинг учун инсонни “умумий тарзда” тасвирлашнинг имконияти йўқ, инсон фақат аниқ индивид, шахс сифатида мавжуд бўлади. Инсон – бу ўзининг ҳаётга маълум муносабати, ўз дунёқараши, ўз тили бўлган маълум ижтимоий характер.
Шунинг учун образ инсон ҳаёти картинаси сифатида энг аввало маълум ижтимоий инсоний характерни тасвирлашни назарда тутади.
Характер (юн. сўз бўлиб, хусусият, хислатни англатади) – бу инсон хусусиятининг кўп қиррали тури, бу инсоннинг турли одамлар билан муносабати, унинг ижтимоий шахсий ҳаётдаги турли ҳодисаларга баҳо бериши сингари турли вазиятлардаги ҳаракатларида намоён бўладиган руҳий, психологик хусусиятлари мажмуидир. Масалан, Шекспирнинг “Ромео ва Жулетта” трагедиясидаги Ромео севгини ўзининг бош мақсади ҳисоблайди, аммо биз уни ўз ота-онаси, дўстлари, маҳрами кабилар турли муносабатларда бўлаётганлигини кўрамиз. У ўзининг номусини ҳимоя қилиш учун Тибальт билан тортишади ва уни дуэлга чақиради, у рақибига нисбатан ишонч ва ҳурмат билан муносабатда бўлади. Ҳатто қабр ёқасида туриб аптекачи билан гаплашади, ундан заҳар сотиб олади ва барча ҳолатларда у адолатли, олийҳиммат ва чуқур хис қилувчи одам бўлиб қолаверади.
Тўла маънода ва аниқ тасвирланган, ёрқин ифодаланган индивидуал хусусиятга эга бўлган инсон образи бадиий асардаги характер деб аталади. Драмадаги характер ҳамиша фабула, драматик вазият, воқеалар билан боғлиқ бўлади. Характер доим ривожланишда, бошқа одамлар билан тўқнашув ҳолатида бўлади. Характерни аниқлашнинг ҳаётий вазият – драматик вазия - у ёки бу йўлни танлаш – харакат сингари схемаси бўлиши

мумкин. Қатор ҳаракатлар шахснинг характеристикасини белгилайди. Пьеса жараёнида синаш, кечинма, ҳаяжон орқали характернинг маънавий образи ўзгаради. 5 актдаги Қирол Лир даҳшатли синовларда тобланган сезгир одамдир.

Агар Шекспирнинг Гамлетига эътибор бериладиган бўлса, у анчайин тез ҳаракат қилаётгани маълум бўлади. Унинг бир ўзи қирол, унинг саройига қарши узоқ муддат кураш олиб боради. Ҳақиқат ўрнатишга интилиб, у қиролга уч марта ҳужум қилади. Биринчи мартасида у Клавдий деб Полонийни ўлдиради, иккинчи ҳолатда қиролни ўлдиради. Гамлет шарпа кўрсатмасини текшириб “қопқон” қўяди, чаққонлик билан Розенкранц ва Гилбденстернни бартараф этади. Гамлет характери унинг Горацио, Офелия, ўз онаси, Полоний, Лаэртга бўлган муносабатларида очилади, бунда унинг ҳақиқат ўрнатишга бўлган иродаси кўринади.
Ҳамзанинг “Бой ила хизматчи” драмасидаги экспозиция бу бойнинг Ғофур ва Жамила тўйини ўтказиш, сўнгра унга кетган харажатларни ҳисоб- китоб қилиши билан боғлиқ воқеадир.
Шахсий хусусиятлари ёрқин ифодаланган, тўлақонли ва аниқ тасвирлаб берилган инсон образини бадиий асардаги характер дейилади. Маълум ижтимоий муҳитда тарбияланган кўпгина кишиларнинг ёрқин ифодаланган хусусиятлари бадиий умумлаштирилган характерни тип деб юритилади.
Ижобий ва салбий қаҳрамонлар типлари маълум, лекин бу тасниф шартли ҳисобланади.
Драматик асарда характернинг тузилишининг ўзи маълум такомиллашган шаклга эга бўлади, унда шахс ўзининг хусусиятларини тўла намоён этади. Драматург қаҳрамон нутқи, турли ҳаётий вазиятлар, бошқа одамлар билан муносабатлар, унинг турли ҳаракатлари, фикри ва кечинмалари орқали унинг характерини очиб беради. Характер – бу ироданинг йўналиши - дейди Арасту. Лессинг унинг фикрини давом эттиргандек, шундай таъкилайди: “Характер” тушунчаси – бу инсондаги қатъийлик талабидир. Драматик қаҳрамон аниқ мақсад сари интилиши керак, шундагина унинг характери тўлалигича намоён бўлади.