Ўзбекистон Республикаси маданият ва спорт вазирлиги

Рейтинг топшириқлари

1. 
   Характер ва тўқнашув масалаларига Гегел қарашлари.
   
2. 
   Гегел драматик тўқнашув муаммосини қандай ҳал қилди?
   
3. 
   Драманинг мазмуний моҳияти нима?
   
4. 
   Драматик ҳаракатни таърифлаб беринг.
   
5. 
   Драмада “персонаж” ва “коллизия” сўзларининг ўрни нимадалигини шарҳланг.
   

Назорат саволлари

1. 
   “Ҳаракат” нима?
   
2. 
   Ҳалокат сўзи Гегелча нимани англатади?
   
3. 
   Янгиликни пайдо бўлиш жараёнини изоҳланг.
   
4. 
   Гегел нега тасодифийликни тан олмади?
   

Фойдаланиладиган адабиётлар

рўйхати

Умумий - услубий адабиётлар

1. 
   И.А.Каримов. Маънавий юксалиш йўлида. Т.;Ўзбекистон, 1998.
   
2. 
   Каримов И. Ўзбекистоннинг ижтимоий-сиёсий ва иқтисодий ривожланишининг асосий тамойиллари. Т.; “Ўзбекистон”, 1995.
   

Дарслик ва ўқув қўлланмалар

1. 
   Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабир. Риторика. “Яни аср авлоди”, 2011.
   
2. 
   Волькенштейн С. Драматургия. М.; “Наука”, 1974.
   
3. 
   Костелянец Б. Лекция по теории драмы. Л.; Искусство, 1976.
   

Қўшимча адабиётлар

1. И.А.Каримов. “Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида”. Т.; Ўзбекистон. 2011.

11. Драматик конфликт

2. 
   қисм.
   

1. 
   Конфликт драматик асарни ҳаракатга келтирувчи куч сифатида.
   
2. 
   Конфликт турлари.
   

Конфликт– драма асоси ва руҳидир. Конфликт - драматик асарнинг етакчи кучи, унинг марказидир. Конфликт ҳаққоний ҳаётдаги турли хилдаги қарама-қаршиликларни ифодалайди. Айнан конфликтда диалогик шакл билан бир қаторда драма қонуни акс этади.

Драматургик конфликтни драматик характердан ажратиб бўлмайди, негаки фақат конфликтда умумийлик, ижтимоийликни ўз шахсиятида жамловчи қаҳрамон характери очиб берилади, фақат характер орқалигина конфликт реалистик пьесада ифодаланиши мумкин.
Конфликт кўп маъноли, у муросасиз синфий курашни ҳам, ахлоқий нуқтаи назарларнинг зиддиятлигини ҳам, инсон онги ва руҳий ҳаётидаги мураккаб ички жараёнларни ҳам ифодалайди. Конфликт сўнгигача очиқ бўлиши мумкин, аммо мураккаб идрок давомида билвосита очилиб бориши ҳам мумкин.
Драматик конфликтнинг мазмуний моҳияти ва воқеликка бўлган муносабати масаласи биринчи масала ҳисобланади. Драматургик конфликт ҳаққоний тўқнашувга ўхшаш эмас, аммо у умуман доим ҳаёт билан белгиланади. Конфликт - конкрет тарихий категория ( категория – юн. сўз бўлиб, айблаш, таъна қилиш деган маънони англатади. Моддий дунёдаги нарса ва ҳодисаларнинг энг муҳим хусусиятлар ва алоқаларини ифодаловчи умумий тушунча) ҳисобланади, қарама-қаршиликларга тўла ҳаққоний ҳаётни бадиий, драматик ифодасидир.
Қадимги юнон трагедияси ўз ахлоқий бурчини бажариш учун одамларни ўзига бўйсиндирувчи номаълум сирли кучларга (тақдирга) қарши курашга отланган инсон ҳаракатлари ўртасидаги қарама-қаршилигини очиб берди. У билан тўқнашувда Софокл (Софокл – тах.мил. ав. 496 – 406. юнон драматурги) қаҳрамонларининг олижаноблик, виждонлик, демократик давлатнинг эркин фуқаросининг ахлоқий принципларига (принцип – лот. сўз бўлиб, асос, негиз; ибтидо деган маъноларни англатади. Хулқ-атвор, хатти- ҳаракат меъёрларини белгилайдиган, киши оғишмай амал қиладиган ички ишонч, нуқтаи назар, қараш, маслак) садоқат сингари энг яхши сифатлари намоён бўлди.
Уйғониш даврида Шекспир трагедияларида антогонистик конфликтлар, қарашлар, фикрларнинг муросасиз қарама-қаршилиги, севги ва нафрат, эзгулик ва ёвузлик кураши сингариларни ўзида жамлаган конфликтларни кўриш мумкин. Шекспир трагедиялари қаҳрамонлари доим бир бирига қарама – қарши қўйилади: Отелло ва Яго уйғониш даврининг ёрқин

гуманизми ва ноинсонийлик, ҳаёсизлик, ахлоқий меъёрларни менсимаслик сингари икки томонини ифодалайди.

Классицизм ХV11 аср ўрталаригача турли ахлоқлар, характерлар, манфаатлар тўнашув сифатида намоён бўладиган курашни ҳаракатнинг асоси деб ҳисоблади.
Х1Х аср драмасида драматик таранглик ғоявий ва руҳий тангликни тасвирлаш билан яратилади. Шахс ва жамият тўқнашуви кўпинча тўқнашув шакли бўлиб қолди.
Бири умумий ҳаракат соҳиби бўлган (пьесанинг асосий мақсади, фикрлари), бошқаси бу ҳаракатга қарши бўлган 2 иштирокчи шахс кураши рўй берганда драматик ҳаракат ўзига хос мураккаб шаклга эга бўлади. А.С. Пушкиннинг “Моцарт ва Сальери” пьесаси бунга мисол бўлиши мумкин.
Драма – бу конфликтлар, қарши ҳаракатларга ундовчи конфликтлар, ҳаракатлар тасвиридир. Драматург умумий ҳаракатни бу драматик курашнинг марказий, бош линиясини ривожлантириш учун драматик курашни вужудга келтиришга зарур бўлган вазиятни танлайди. Инсон драмани бошидан кечириши учун унинг хоҳишини аланга олдирувчи, фавқулотда вазиятлар зарур бўлади. Қаҳрамон иродаси умумий интилиш кўринишини оладиган бундай фавқулотда вазият ва воқеалар “драматик тугун” дейилади.
Қаҳрамон ёки шахслар гуруҳига қарши бўлган “драматик тугун” вазият ва воқеалари қарама-қарши манфаатлар тўқнашуви, коллизияси ёки конфликтини (конфликт – лот.сўз бўлиб, тўқнашиш; қарама-қаршилик деган маъноларни англатади. Қарама-қарши томонлар фикр, куч ва шу кабиларнинг тўқнашуви; жиддий келишмовчилик, кескин низо) яратади.
Драма бошланиши асосий тўқнашув, манфаатлар қарама-қаршилигида вужудга келадиган персонажлар кураши, дастлабки вазиятни бузувчи дастлабки воқеа асосий тўқнашув боши ҳисобланади. 1- акти маърифатга бағишланган – “драматик тугунни” тортишга бағишланган пьесалар бор. Гогол (Гоголь Николай Васильевич, 1809-1852й, рус ёзувчиси, рус адабиётида танқидий реализмга асос солган)нинг “Ревизор”ининг 1-акти шундайдир, унда порахўр амалдорларнинг саросимаси қуруқ сафсатабоз Хлестаковга ўзининг манманлигини бўрттириб юборишга имкон беради. Шундай драмалар борки, уларда 1-актида нафақат “драматик тугун” ҳосил бўлиши, балки умумий ҳаракатни вужудга келиши ҳам тасвирланади.
Шекспирнинг “Қирол Лир” асари худди шундай, унда қиролнинг ахмоқлиги ўз мулкини бўлиб бериб, шавқатсиз қизларининг азалий кўрнамаклигига учрайди.