Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти маркетинг кафедраси

1-чизма. Корхона миссиясини аниқлаш
Бизнеснинг аниқ мақсадлари ва стратегиясини ишлаб чиқиш учун стратегик аудит асосида тўпланадиган ҳаққоний ва кенг ахборот талаб қилинади. Маркетинг аудити — маркетинг ташқи муҳити, умуман корхона ёки унинг алоҳида хўжалик бирликлари фаолиятининг алоҳида турлари ва стратегаялари мақсадларини тўлиқ, тизимли, мустақил ва даврий текширишдир. Маркетинг аудитининг мақсади бўлиб муаммолар ва янги имкониятлар ҳамда маркетинг фаолиятининг самарадорлигини ошириш режасини ишлаб чиқиш бўйича тавсиялар берилиши мумкин бўлган жойлар аниқланади. Аудит ички ва ташқи аудитга бўлинади. Биринчиси ишлаб чиқариш, моддий-техника таъминоти, сотиш, маркетинг ва сотишдан кейинги хизмат кўрсатиш, шунингдек, персонални бошқариш, корхонанинг инфратузилмаси ва технологияларини ривожлантиришни ўз ичига олади. Иккинчиси асосан корхонанинг макро-муҳитини ва унинг стратегик режаларини ечиш шароитларини ўрганиш билан боғлиқ. Стратегик аудитни ўтказишда энг муҳим нарса бўлиб корхонанинг баланси ҳамда фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот ҳисобланади. Бир неча -йиллик молиявий кўрсаткичларни таққослаб корхона фаолиятидаги ҳам салбий, ҳам ижобий ҳодисаларни аниқлаш мумкин ва уларни йўлга солиш, тўғрилаш бўйича чора-тадбирларни кўриш мумкин. Стратегик аудитни ўтказишда энг қимматли ахборот СWОТ-таҳлил ўтказишда тўпланади. Маълумки, у корхонанинг кучли ва кучсиз томонларини ҳамда имкониятлар ва хавфларни анча объектив баҳолашга имкон беради.
Корхона миссиясини аниқ белгилаб олгандан кейин олий раҳбарият ишлаб чиқариш портфелини ишлаб чиқишга киришади (баъзан уни бизнес-портфел деб ҳам аташади). У корхона ҳаракатлари дастурида бўлган фаолият ва чиқарилаётган товарлар турлари рўйхатидан иборат. Даставвал, корхонанинг мавжуд ишлаб чиқариш портфелини таҳлил қилиш керак. Бу ерда корхона фаолиятининг энг муҳим йўналишларини (товар гуруҳи, товар, савдо маркаси), улардан ҳар бирининг жозибалига даражасини, инвеститсия ва фойда олиш имкониятларини аниқлаш назарда тутилади (портфелни режалаштириш усуллари, хусусан, БКГ, Джи-И-Маккензи, Ансофф ва бошқаларни қўллаш 5-бобда берилган).
Стратегик режалаштиришда маркетинг хизматининг роли жуда муҳимдир. Бу нарса маркетинг стратегик режани ишлаб чиқиш учун зарурий бошланғич маълумотларни тақдим этиши, қўйилган вазифа ва мақсадларни бажариш учун стратегияни яратишда иштирок этиши ва, ниҳоят, асосий маркетинг консепсияси, яъни корхона стратегиясини истеъмолчилар асосий гуруҳларининг талаб ва эҳтиёжларига йўналтирилишининг таъминлаши билан тушунтирилади. Бошқа томондан маркетинг хизмати корхонанинг ҳар бир хўжалик бирлиги (бўлими)ни баҳолаш бўйича керакли ишларни амалга оширади ва улар учун мақсадларни ва уларга эришиш чора-тадбирларини белгилаб беради. Айтилганларга якун ясаб, маркетингни режалаштиришда миллий корхоналаримиз томонидан қўлланилиши керак бўлган бир нечта тамойилларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Биринчидан, бу режалаштириш жараёнининг кўп вариантли вазиятли ҳарактери, иккинчидан, корхоналарнинг турлари, уларнинг мақсад ва вазифаларининг, чиқараётган маҳсулотининг хилма-хиллиги ўз навбатида маркетинг фаолиятини режалаштиришни ташкил этишга ёндашувларнинг ҳам хилма-хиллигини келтириб чиқаради, учинчидан, режалаштиришнинг узлуксизлиги хусусияти, корхона фаолиятига таъсир этувчи барча ўзгаришларни дарҳол режаларга киритиш ва, тўртинчидан, режалаштиришга тизимли ёндашув ва маркетингни режалаштиришда иштирок этувчиларнинг ҳаммаси тушунадиган консепсиянинг мавжудлиги. Ишлаб чиқилган стратегик режа қўйилган мақсад ва вазифаларга қанчалик жавоб беришини, кутиладиган натижалар қандай бўлиши ва уларга эришиш эҳтимоли қандайлигини қуйидаги саволларга жавоб бериш орқали аниқлаш мумкин: Режа ҳақиқий ва барқарор афзалликни берадими? Зарурий ресурслар ва хизматларга йўналганлик борми? Бошланғич ахборотнинг сифати қандай? Хавф-хатар даражаси қандай ва қандай омиллар муваффақият ёки мағлубиятни белгилайди? Режа элементлари ўзаро мувофиқлаштирилганми ва улар ташқи ҳамда ички муҳит хусусиятларига мос келадими? Режанинг ҳақиқий молиявий-иқтисодий жозибалиги қандай?

1.