Ўзбекистон республикaси олий тaълим, фан ва инновациялар вaзирлиги

 
MACLURA POMIFERAO’SIMLIK MEVASI TARKIBIDAGI 
AMINOKISLOTALARNING YUQORI SAMARALI SUYUQLIK 
XROMATOGRAFIYA TAHLILI 
Nazarova S.B., Nazarov Gʻ.A., 
Normatov A.M. 
Toshkent kimyo-texnologiya instituti.Toshkent. 
[e-mail]
 
Hozirgi kunda tibbiyot amaliyotida qoʻllaniladigan dori-darmonlarning 
qariyb 40-45% oʻsimlik xom ashyolaridan olinadi. Biologik faol moddalar baʼzi 
oʻsimliklarning kurtagi, bargi yoki poyasida, baʼzi oʻsimliklarning guli yoki 
mevasida, baʼzilarida ildizi yoki poʻstlogʻida toʻplanadi. 
Anʼanaviy tibbiyotda qoʻllash maqsadlari uchun Maclura pomifera 

---

100 
oʻsimligi yetarlicha oʻrganilmagan, ammo xalq tabobatida uning keng 
qoʻllanilishi va qiymati maʼlum. Dorivor xom ashyo sifatida asosan pishgan 
yangi mevalar ishlatiladi.[1] Suv-spirtli ekstraktlar onkologik va yurak-qon 
tomir kasalliklari uchun tashqi va ichki davolashda qoʻllaniladi. Yogʻ 
ekstraktlari artrit, osteoxondroz, proktit, prostatit, teri va gemorragik kasalliklar 
uchun tananing tashqi qismlariga keng qoʻllaniladi. [2] 
Mazkur tadqiqot ishida biz Yuqori samarali suyuqlik xromotografiya 
tahlillari 
yordamida 
Maclura pomifera o’simlik mevasi tarkibidagi 
aminokislotalarni miqdoriy aniqlashni maqsad qildik. 
Aminokislotalarning YuSSX tahlili. Erkin aminokislotalarning FTC 
(feniltiokarbomil) hosilalarini sintez qilish Stiven A., Koen Daviyel usuli 
boʻyicha amalga oshirildi. FTC-aminokislotalarni identifikatsiya qilish Agilent 
Technologies 1200 xromotografiyasida 75x4,6 mm Discovery HS C18 ustunida 
amalga oshirildi. A – eritmasi: 0,14 M CH
3
COONa + 0,05% TEA pH 6,4, B – 
CH
3
CN. Oqim tezligi 1,2 ml/min, toʻlqin uzunligi (absorbant) 269 nm. 
Gradiyent % B/min: 1-6%/0-2,5min; 6-30%/2,51-40min; 30-60% / 40,1-45 min; 
60-60%/45,1-50min; 60-0%/50,1-55min. 
Oʻsimlik mevasi tarkibidagi aminokislotalarning sifat va miqdoriy 
koʻrsatkichlari aniqlandi va aminokislotalarning standart tahlil natijalari bilan 
taqqoslab oʻrganildi. Natijalar quyidagi xromotogrammada keltirilgan. (1-rasm) 
Xromotagrammada namoyon 
boʻlgan 
aminokislotalarga 
tegishli 
choʻqqillar 
intensivligi miqdoriy tahlil 
qilindi 
va 
20 
xil 
aminokislotalarning miqdori 
aniqlandi. Natijalar quyidagi 
1-jadvalda keltirildi.
1-jadval
3- 
rasm. Oʻsimlik mevasi tarkibidagi 
aminokislotalarning 
YuSSX 
xromotogrammasi.
Oʻsimlik mevasi tarkibidagi aminokislotalarning miqdori 
№ Aminokislotalar 
Miqdorlar 
mg/g 
№ Aminokislotalar 
Miqdorlar 
mg/g 
1 
Asparagin k-ta 
0,894438 
11 
Prolin
1,008473 
2 
Glutamin k-ta 
0,602388 
12 
Tirozin 
0,519465 
3 
Serin
0,678687 
13 
Valin 
0,514286 
4 
Glitsin 
0,658116 
14 
Metionin
0,216077 

---

101 
5 
Asparagin 
0,663402 
15 
Izoleytsin 
0,889492 
6 
Glutamin 
0,847714 
16 
Leytsin 
0,926678 
7 
Sistein
0,594109 
17 
Gistidin 
1,427061 
8 
Treonin 
0,539624 
18 
Triptofan 
0,539297 
9 
Argenin 
0,56209 
19 
Fenilalanin 
0,062733 
10 
Alanin
0,80958 
20 
Lizin HCl 
0,013374 
Tadqiqot natijalariga ko’ra Maclura pomifera oʻsimlik meva naʼmunalari 
tarkibida tirik organizmda uchraydigan 20 xil aminokislotalarning barchasi 
mavjud ekanligi aniqlandi. Jumladan Asparagin k-si, Glutamin, Alanin, Prolin, 
Izoleysin, Gistidin aminokislotalarining miqdori boshqa aminokislotalarga 
nisbatan yuqori ko’rsatkichda ekanligi xromatografik usulda isbotlandi.