Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги 3

Франчайзингнинг моҳияти ва устуворлиги. Охирги йиллари 
имтиёзли тадбиркорликда франчайзинг кенг қўлланила бошланди. 
Ишбилармонликнинг ушбу шаклида франчайзер (одатда, йирик бош 
компания) кичик фирма ёки бизнесменни белгиланган маълум ҳудудда 
товар, реклама хизмати, бизнес технологиялари билан таъминлашни ўз 
зиммасига олади. Бунинг эвазига фирма (франчайзи) компанияга 
(франчайзерга) менежмент ва маркетинг соҳасида хизмат кўрсатишни ва шу 
компанияга ўзининг маълум капиталини қўйиш мажбуриятини олади. 
Одатда, франчайзинг фақат компания – франчайзер билан иш олиб бориш 
мажбуриятини олиб, бизнесда унинг кўрсатмаларига бўйсунишга ҳаракат 
қилади. 

---

118 
Франчайзи корхонаси франчайзер томонидан ташкил қилинган 
тизимнинг бир қисми сифатида фаолият кўрсатади. Ҳозирги вақтда 
АҚШда ярим миллиондан ортиқ корхона имтиёзли ишбилармон фаолияти 
билан шуғулланади. Уларнинг улуши мустақил корхона-ларга нисбатан 
ошиб бормоқда. 
Франчайзингни ёймоқ учун йирик фирма эгалари вақт-вақти билан 
кўргазма ўтказишади. Бундан мақсад кишиларни имтиёзли ишбилармонлик 
билан шуғулланишга жалб этишдан иборатдир. 
Ишбилармонликнинг бу тури ёқилғи қуйиш шохобчалари (32%), енгил 
ва юк машиналари билан савдо-сотиқ қилиш (6%), ресторан ва 
овқатланишда тез хизмат кўрсатиш (7%) бизнесида кенг қулоч ёйган. 
Франчайзингнинг асосий устуворлиги битим тузган корхоналар-нинг 
аниқ ихтисослашишидир. Йирик фирманинг кўмак бериши франчайзингни 
тижорат таваккалини камайтиради. Бош фирма ўқитиш ишлари олиб 
боради ва франчайзи-корхона иш фаолиятини доимо назорат қилиб 
туради. 
Шу билан бирга тизим баъзи камчиликлардан холи эмас. Унинг энг 
асосий камчилиги қисман мустақилликни йўқотишдир. Франчайзи 
корхонаси бош фирма билан юридик битим орқали боғланган бўлиб, унинг 
қонун-қоидалари талабига бўйсунади, франчайзер компания-сининг 
кўрсатмаларида баён этилган бизнесни олиб бориш услуб-ларига риоя 
қилади. Бу эса, ўз навбатида, ташаббускорликни йўқо-тишга олиб келади.