Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал-хоразмий номидаги урганч давлат университети

1
288 ҳижрий (1871 м) йил. 
Тўртинчи таърих 

Ҳашамдор бу бинои оламоро 

Бўлибдур бир иморат-жаннатосо. 
Ҳама бунёдкор наққошлариким 
Муҳандисшевау пуркор, доно. 
Анингким тошлари лаъл бирла гавҳар, 
Анинг тупроғу лойи мушкосо. 
Гаҳи тупроқларидур ложуварддан, 
Гаҳи тупроқларидур мисли тилло. 
Анинг кошинларига ҳуш ҳайрон, 
Бўлиб кўзларга нур кошинлар, илло. 
Ҳама тоқу равоқу пештоқи 
Топиб нақш ислимийдан, ким, сару по. 
Қараб боқсанг, у бир гулдастадекдур. 
Чу сарвиқомату, зебову барно. 
Фазои пок мисли гулшани хулд, 
Дилорому, дилороу, дилосо. 
Ки жонбахшдур ҳавоси ҳам туну кун, 
Ҳижолатға қолур андин Масиҳо. 
Музайян ҳужралар кўп дилкушодир, 
Ҳама қасри беҳиштосо мусаффо. 
Қўним топмиш анинг бор ҳужрасинда 
Ҳама алломаи яктои аъло. 
Бино бўлди ки ушбу пок иморат 
Ҳукм қилғач ўшал султони доно. 
62
Муҳаммад Ризо Огаҳий. Ой кетди, Офтоб келди (шеърлар). Форс тилидан Матназар Абдулҳаким 
таржимаси. –Урганч: Хоразм Маъмун Академияси нашриёти, 2002, 54-б. 

---

62 
Бу султоннинг эрур номи Муҳаммад 
Раҳим ҳамда анингдир ёри Олло. 
Табаррук бу биноға бўлди роғиб 
Ҳама покизадил, чун, аҳли дунё. 
Шунинг-чун бу бино таърихи бўлди 
Ки, битгач Огаҳий «Марғуби дилҳо».
63
1
288 ҳижрий (1871 м) йил. 
1994 йилда мадраса қайта таъмирланиб, шу йилнинг сентябр ойида 
бўлиб ўтган Муҳаммад Раҳимхон II «Феруз»нинг 150 йиллик тўйига тўёна 
қилиб мадрасанинг ҳовлисига чиқувчи даҳлизлари, ўқув хонаси ва қишки 
масжидида Хива хонлиги тарихи ва маданиятини очиб берувчи «Хоразм 
адабиёти ва тарихи» музейи очилди.

Исломхўжа мадрасаси. 1908-1910 йиллар давомида ўзига хос 
меъморий услубда қурилган. Мадрасани уста Худойберганҳожи қурган. 
Мадрасанинг кошин безакларини Эшмуҳаммад Худойбердиев ишлаган 
расмлар асосида Мадир қишлоғидан чиққан усталардан Болта Ваисов ва 
Мадаминовлар ишлаганлар. 42 ҳужрадан иборат бўлган, анча мураккаб 
ҳажмдаги иморатлар зич лабиринт шаклида тикланган бўлиб, уларнинг 
устига катта гумбаз ва баланд минора бунёд этилган. Мадрасада 50 нафар 
талаба ўқиган, унинг олдинги қисми 2 қават қилиб қурилган.
Қурувчилар майдоннинг ҳар бир қаричидан усталик билан унумли 
фойдаланганлар. Шунинг учун ҳам ҳужралар аркидан чиқиб турадиган 
пешайвонлар мўъжаз ҳажмда қурилган, ён томондаги қуббалари нозик дид 
билан чиройли ишланган, ҳовлилар ҳам унчалик катта майдонни 
эгалламайди. 
Мадрасага кираверишда ўнг томонда махсус масжид ҳам қурилган. Бош 
фасади билан минорага боғлиқ бўлган мадраса ташқи тузилиши ва безаклари 
бошқа мадрасалардан фарқ қилмайди. Пештоқининг ён қанотлари икки 
63
Муҳаммад Ризо Огаҳий. Ой кетди, Офтоб келди (шеърлар). Форс тилидан Матназар Абдулҳаким 
таржимаси. –Урганч: Хоразм Маъмун Академияси нашриёти, 2002, 55-б. 

---

63 
қаватли равоқлар қатори ва бурчак гулдасталаридан иборат. Равоқлар тепаси 
айрим ҳошиялар ва сиркор кошинлар билан чиройли қилиб безатилган. 
Кичик ҳовли бир қаватли ҳужралар билан ўралган. Деворларида ҳеч қандай 
безак йўқ. Пештоқнинг орқа томонида, ҳужраларнинг устида оддий ёғоч 
устунли айвон қурилган. 
Мадрасанинг энг йирик хонаси гумбазли масжиддир. Масжид 
мадрасанинг бутун жануби-ғарбий томонини эгаллаган бўлиб, ҳажм 
жиҳатдан, айниқса, шу қанотдаги минорага боғланиб кетади. Масжиднинг 
ички кўриниши Хива усталари ижодига хос ката гумбазли хона типида 
ёпилган. Масжиднинг жанубий томонида жойлашган бурчакдаги гумбаз 
остида ва меҳробда сиркор ҳамда ганчкори безаклар ишлатиб чиройли 
манзара яратилган. Мадраса учун вақф сифатида Исломхўжа ўз еридан 14 
минг 451 таноб ер ажратган. 
Хива хонлигининг тушкунликка учраган бир даврида маҳаллий 
меъморлар янги мадраса қурилишида қадимги анъаналарни сақлаб қолиб, 
меъморчилик санъатининг дуруст намунасини ярата олдилар. 
Мадрасада ҳозирги вақтда «Хоразм амалий санъати» музейи фаолият 
кўрсатмоқда.