Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ал-хоразмий номидаги урганч давлат университети

Муҳаммад Пано мадрасаси. Ичанқалъадаги ёш мадрасалардан бири 
ҳисобланиб, 1905 йилда қурилган. Мадраса уста Худойберган ҳожи 
раҳбарлигида Қаландар Қучум томонидан қурилган. Қурилишда маҳаллий 
усталар иштирок қилган. Мадраса Ичанқалъанинг асосий йўллари кесишган 
жойда қурилган. Мадрасанинг жанубида X аср ёдгорлиги бўлган, Жомеъ 
масжиди, шимолда Арабхон мадрасаси, шарқида Қутлуғмурод иноқ 
мадрасаси, ғарбида Феруз мадрасаси билан ўраб олинган. 
Мадрасанинг кириш эшиги шарқ томондан қараган бўлиб, тепасида араб 
ёзувида «Муҳаммад Пано, 1905 йил» деган сўзлар бор». Эшик ўйма безаклар 
билан безатилган. Мадрасага кираверишда унча катта бўлмаган пештоқ бор. 
Даҳлизнинг шимол томонида дарсхона ва жануб томонида масжид бор. 
Айвонга эшиги қараган ҳужралар сони 12 та бўлиб, улар талабалар учун 

---

64 
ётоқхона сифатида қурилган. Ҳар бир ҳужрада адан ва печка бор. Аданлар 
ҳовли ўртасидаги асосий аданга келиб уланган. Печкаларнинг мўрилари 
девор ичидан ўтиб, кейин том тепасига чиқади. 
Мадрасанинг умумий катталиги 24,5 х 24,5 м, айвон 19,5 х 11,6 м, 
пештоқнинг баландлиги 9 м. Мадраса трапеция шаклида қурилган. Мадраса 
қурилиши тўғрисида қариялар орасида қизиқ ҳикоялар юради. «Юқори 
лавозимдаги амалдорлар ҳар куни эрталаб хон олдига саломга кирар эдилар. 
Бир куни икки амалдор саломга кечикиб келади. Феруз улардан кечикиш 
сабабини сўраганида, улар: «Борди-ю тақдир тақозоси билан Матпано бой 
вафот этган тақдирда меросхўрлар ўртасида жанжал бўлмасин деб, унинг 
бойлигини ҳисоб-китоб қилдик», – дедилар. Бунга хоннинг қизиқиши ортади 
ва Матпано бой бойлигининг кўплигини билади. «Матпано масжид ёки 
мадраса қурдирганми?» – деб сўрайди. Рад жавобини олган хон дарҳол уни 
ҳузурига келтиришларини билдиради. «Агар мен сенга ўз ҳисобингдан 
мадраса қур десам, нима қилардинг?» – дея сўрайди. Шу тариқа 1905 йилда 
мадраса қурилган. Манғитда унинг пахта тозалаш заводи ҳам бор эди. 
Мадраса 1969 йилда таъмирланган, 1977 йилда яна таъмирланиб, 1980-
1981 йилларда ташқарисида пишган ғиштдан девор айлантирилди. 
Мадрасада 1984-1987 йилларда «Ҳунармандчилик» музейи, 1987-1990 
йилларда «Дин тарихи» музейи, 1991-2001 йилларда «Маънавият» музейи 
очилди. 2001 йилда муқаддас «Авесто» китобининг 2700 йиллигига 
бағишланган тантаналар бўлиб ўтиб, мадраса «Авесто» музейига 
айлантирилди. Ҳозирда Матпанобойнинг авлодлари Туркманистоннинг 
Тошҳовуз вилоятида яшайдилар.