Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги ўзбек тили ва

Лекин шимга келганда 
Омади ҳеч чопмади. 
Ўзига мос бирорта 
Лойиғини топмади. 
(“Уялчанг чувалчанг”, 11-б.) 
Албатта, шеърдаги мазмун Лайлакнинг оёқлари узун бўлиши 
билан боғлиқ. Азаматнинг шеърларида сабаб ва оқибат муносабати 
ғайриоддий. Масалан, оқибат – шеърда лайлак ўзига шим топа 
олмагани, сабаб эса–юқорида айтилганидек, унинг оёқлари 

---

~ 174 ~ 
узунлигидир. Лекин шоир буни шеърда айтиб ўтирмайди. Буни 
болаларнинг ўзлари идрок этишларини истайди ва китобхонга 
кузатувчилик мақомини беради. Болакай шеърдан бир дақиқа 
узоқлашдими унинг сабаблари ёки оқибатларидан маҳрум бўлиб 
қолиши мумкин. 
“Хонқизи” шеъридаги тезкорлик, услубнинг янгилигиўқувчига 
ёқади. Диалогик суҳбат билан кечган шеърда болалар хонқизининг 
нима сабабдан боққа шошиб боришига сабабни билиб оладилар. 
Шеърдаги қуйидаги икки мисра болаларни дўстликка, бирдамликка 
чорлайди: 
– Боғда сени кутар ким? 
– Аҳил-иноқ дўстларим. 
(“Уялчанг чувалчанг”, 13-б.) 
Китобнинг номи учун танлаб олинган “Уялчанг чувалчанг” 
шеърида чувалчанглар нима учун ер остида яшаши ҳақидаги фикрга 
болалардан бири – Темуржон топқирлик билан жавоб беради: 
Уялишса керак-да, 
Ариқдаги балиқдан. 
(“Уялчанг чувалчанг”, 14-б.) 
Сўз ўйинлари шеърнинг оҳангдорлигини ошириб берган, 
“уялчанг – чувалчанг”, “ариқ – балиқ” сингари сўзларнинг келиши 
бола нутқини ривожлантиришга ҳам хизмат қилади. Китоб номининг 
оригинал экани ва бунинг сабаби, яъни чувалчанг уятчан эканига 
сабаб борлиги мантиқийликни таъминлаган. 
Ҳажвий шеърлар ҳақида гапирилганда алоҳида эътибор 
берилиши керак бўлган ижод намунаси бу – “Қовун” шеъри: 
Аввал бошда сўйдилар, 
Маза қилиб тўйдилар. 
Тўйгач энди, мазаси 
Унчамас, деб қўйдилар. 
(“Уялчанг чувалчанг”, 14-б.) 
Бу тамоман болалар учун ёзилган шеър эмас. Ижодкор унда 
инсонга, жамиятга хос бўлган нуқсонни танқид қилмоқда. Шаклий 
хусусиятлари ҳақида тўхталадиган бўлсак, қисқа, лўнда ва зарбаси 
бор шеър. “Тўрт сатр – бу зўр сатр” деганда қанчалар ҳақ эди шоир, 
аслида. Яхши шоир ўзини тўрт сатрда кўрсатур дейилган эди ўша 
шеърнинг давомида. Демак, мана шу тўрт сатр учун Азаматни яхши 
шоир деб мақтаб қўйиш мумкин. Иши битгандан кейин унчамас, деб 
қўйиш одати, афсуски, бугун жамиятимизда кўп учрамоқда. Шоир 

---

~ 175 ~ 
айнан шу муаммони қаламга олади ва уни қовун образи билан баён 
қилади. Мазкур шеърда ҳажв ўз вазифасини аниқ бажара олган деб 
айтиш мумкин. Албатта, шеърни болалар ҳам ўқишлари мумкин. 
Аммо уни катта авлод вакиллари кўпроқ тушунади, ҳаётий 
вазиятларда таққослай олади. Муаллиф рамз танлашда адашмайди ва 
бу унинг ютуқларидан бири.
“Бодрингнинг турпга хати” шеърида дўстлик тараннум этилган. 
Бир полизда ўсган икки дўст пишиб етилгач, айрилишларига тўғри 
келади. Йўллари айро тушган бодринг турпга хат ёзади. Уни 
қуйидагича якунлайди: 
Хатим тамом, алвидо, 
Васиятим – излама. 
Чунки мени эртага 
Қилишмоқчи тузлама… 
(“Уялчанг чувалчанг”, 15-б.) 
Енгил кулги қўзғайдиган ажойиб шеър. Болалар қизиқиб ўқиш 
билан бирга тез ёдда сақлаб қоладилар. Қофиялар ўйноқилиги, 
оҳангнинг жозибадорлиги бунда бош мезон бўлиб хизмат қилади. 
“Мақтанчоқнинг аҳволи” шеъри дидактик характерда. Унда ҳам 
кулги бор. Шеърда пашша қалдирғоч билан учишда пойга ўйнамоқчи 
бўлади. Ўша пайтда қалдирғоч уни илиб кетади: 
Мақтанчоқнинг аҳволи 
Гўёки ўхшаб тушга. 
Улгурмай ҳам қолди у,