Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон давлат университети Хорижий тиллар факультети

Публицистик услуб. Публицистик асарларнинг (масалан, хабар, репортаж, корреспонденция, мақола, очерк, фельтон, памфлет, бош мақола ва бошқаларнинг) услубий чегараланиши уларнинг алоҳида лисоний белгиларига эга эканлигида кўринади.
Адабий тилнинг бойишида публицистик услубнинг роли катта. Публицистик услуб ижтимоий - сиёсий билимларни тарғиб қилиш ва кенг халқ оммасига етказувчи восита сифатида бу услуб тилининг ранг - баранглиги орқали кишилар онгига кўпроқ таъсир этади.
Бу услубнинг яна бир хусусияти шундаки, унда қисқалик марказий ўринларидан бирини эгаллайди, яъни қисқа, лўнда, тушунарли, ёркин, ихчам тилда ёзиш асосий талаблардан ҳисобланади.
Публицистик услубда газета тили алоҳида ўрин эгаллайди. Чунки газета ва публицистика бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Шу билан бирга газета услуби публицистик услубнинг бир тармоғи ҳисобланади.
Публицистик услубнинг ўзига хос белгиларидан яна бири шундаки, унда баъзи грамматик воситалар, равишдош, сифатдош оборотлар феълнинг шарт майли шаклларининг алмашилиб ишлатилиши, риторик, мурожаат, ундов, бир составли гапларнинг қўлланиш даражаси бошқа вазифавий услубларга нисбатан устунроқ.
Публицистик услубнинг характерли белгиларидан бири нутқнинг кўпинча I шахс номидан ифодаланишидир.
Публицистик услуб морфологик ва синтактик хусусиятлари билан ҳам бошқа услублардан ажралиб туради.
Публицистик услубнинг синтактик хусусиятлари:
1. Сўроқ гаплар кўп ишлатилади;
2. Уюшиқ бўлакли гаплар кенг қўлланилади;
3. Ундов гаплар кўп ишлатилади;
4. Кириш бўлакли, кириш қурилмали гаплар кенг қўлланилади;
5. Шахси умумлашган гаплар кўп ишлатилади.
Бадиий услуб. Тил материалини қамраб олиш имкониятининг кенглиги, умумхалқ тилида мавжуд бўлган барча луғавий бирликларнинг ҳамда бошқа вазифавий услуб унсурларининг иштирок этавериши ва уларнинг муҳим бир вазифага - эстетик вазифани бажаришга хизмат қилишини бадиий нутқ услубининг учига хос хусусияти деб қараш керак бўлади.
Бадиий адабиёт тили адабий тил билан бирга умумхалқ тили бойликларини ҳам қамраб олади. Яъни, асарнинг жанр ва мавзу шлаби билан ёзувчининг индивидуал услубига боғлиқ ҳолда бадиий нутқдан умумхалқ тилидаги барча луғавий қатламлар иштирок этаверади. Масалан, адабий тилда диалектизмлар, жаргонлар, варваризмлардан, дағал сўзлардан, эскирган сўзлардан, оддий сўзлашув тили элементларидан фойдаланинг мақсадга мунофиқ бўлмагани ҳолда уларни бадиий нутқда ўрни билан қўллаш мумкин.
Бадиий адабиёт тилининг ўзига хос хусусиятларидан бири шуки, сўз санъаткорлари фақатгина умумхалқ тилида мавжуд бўлган сўз ва иборалардангина фойдаланиб қолмасдан, уларни қайта ишлаб, янги-янги маъноларда қўллайдилар, маъноларни кенгайтирадилар, бойитадилар.
Адабий тилнинг нутқий имкониятлари тўлалигича бадиий нутқ услубида намоён бўлади дейиш мумкин. Вазифавий услубларнинг ҳеч бирида бадиий нутқ услубидагичалик, тил унинг тузилиш жиҳатлари, луғат таркиби, яъни сўзнинг маъно (бойлиги ва ранг-баранглигини, тўғри ва кўчма маъноларини намойиш қила олмайди, грамматик қурилиши, яъни гапларнинг барча типлари билан иштирок этолмайди. Бадиий нутқ доирасида тил воситалари маълум қонун-қоидаларга амал қилади, ана шу қонун-қоидалар уни бошқа услублардан чегаралашга фарқлашга имкон беради.
Бадиий нутқ услубининг ўзига хос луғавий ва грамматик хусусиятлари мавжуд.
Бадиий услубда сўз маъноларининг кенгайиши, ўзгариши, кўп маъноли бўлиши ва ҳатто луғатларда қайд этилмаган маънолар касб этиши қонуният саналади.
Луғавий бирликлардан ташқари фразеологик бирликларнинг фаол ва кенг равишда ишлатилиши ҳам бадиий нутқ услубининг асосий белгиларидандир.
Бадиий услубнинг грамматик хусусиятларига назар ташласак, грамматик шаклнинг барча кўринишлари - шева ва тарихий вариантлари ҳам асарнинг мавзу талаби билан қўлланаверади.
Бадиий услуб синтактик хусусиятлари билан ҳам бошқа услублардан фарқланади. Бадиий нутқ услубида дарак, сўроқ, буйруқ гаплар матн синтаксисининг ажралмас қисмини ташкил қилади. Ундов гаплар ҳам бадиий нутқ услуби учун характерлидир. Улар китобхонга эстетик таъсир ўтказишда ёзувчи қўлида кучли қурол ҳисобланади.
Бадиий нутқ услубида қўшма гапнинг барча турлари аралаш ишлатилаверилади. Нутқ ҳам диологик, ҳам монологик бўлиши мумкин. Хулоса қилганимизда, тил воситаларининг вазифавий чегараланиши уларни нутқ жараёнида ҳам фарқлаш заруриятини келтириб чикаради. Демак, нутқда — ёзиш ва сўзлаш жараёнида масалага нутқ мавзуси ва хусусияти нуқтаи назаридан ёндошилиб, назифавий услубларнинг амал қилиш қонуниятлари ва талабларини эътиборга олиш лозим бўлади.