Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон давлат университети Хорижий тиллар факультети

III боб. Фоностилистик жараёнларнинг асосий турлари ва хусусиятлари
3.1. Фонeтик услублар таснифи ва уларнинг классификацияси
Фонетик таснифлар орасидан биз қуйидаги икки фонетик таснифга эътибор қаратдик. Улардан бири Т.Т Врабелнинг фонетик таснифидир[92]. У бешта фонетик услубларни фарқлайди:

1. 
   расмий (solemn);
   
2. 
   илмий-бизнeс (scientific-business;
   
3. 
   расмий-бизнeс (official business);
   
4. 
   кундалик (everyday);
   
5. 
   оилавий (familiar).
   

Юқорида таъкидланган фонетик услубларнинг барчаси тилнинг амалий услублари билан ўзаро боғланган бўлиб, уларнинг фойдаланиш кўламлари бир-биридан фарқ қилади. Фонетик услублар таснифининг бошқа бир тури:

1. 
   норасмий одатий (informal ordinary);
   
2. 
   расмий-нeйтрал (formal neutral);
   
3. 
   оммавий-расмий (formal official);
   
4. 
   норасмий-оилавий (informal familiar);
   
5. 
   бадиий(ораторлик) (declamatory).
   

Бундай бўлиниш сўзловчи ва мулоқотда қатнашувчи нутқининг расмий ёки норасмийлик даражасига асосланади.
Машхур рус фонетистларидан бири М.А.Соколованинг фонетик услублар таснифига ёндашуви бироз фарқлироқ[70.]. У таҳлилнинг сегментал ва супрасегментал даражасини фарқлайди. Чунки фонетик услубларнинг баъзилари (масалан: гапнинг мақсадига кўра) супрасегментал даражанинг натижаси, бошқалари эса (масалан: вазиятнинг шаклига кўра) сегментал даража билан боғлиқдир.
Умумий қилиб айтганда, мулоқотнинг мақсади ва мулоқотда намоён бўладиган барча йўналишларга кўра бешта нутқ услублари бор ва улар қуйидагилар:
1.Информацион услуб (informational style)
2.Акадeмик(илмий)услуб (academic (scientific) style)
3.Публицистик (ораторлик) услуб (publicistic (oratorical) style)
4.Бадиий услуб (declamatory (artistic) style)
5.Ўзаро мулоқот(фамильяр) услуби (conversational (familiar) style)
Лекин мулоқот мақсадига кўра нутқ оҳангларининг фарқлари етарлича аниқланган эмас. Юқорида таъкидлаганимиздек, турли экстралингвистик вазиятларда нутқ оҳангига таъсир кўрсатувчи бошқа турли омиллар ҳам бор. Шунингдек, ҳар қандай услуб соф ҳолатда айрим вазиятларда истисно билан ишлатилади. Ҳар бир яратилган матн турли услубларнинг фонетик хусусиятларини ўзида мужассам этади. Шундай ҳолатларда биз фонетик услубларнинг аралашувини ҳам билишимиз даркор. Инглиз тили нутқининг кўплаб вариантлари таҳлили шуни кўрсатадики, нутқий услубларда кетма-кетликлар кузатилади. Масалан, маърузачи ўз нутқида ҳам илмий, ҳам оммавий услубдан фойдаланиши мумкин. Нутқ услубларининг қарама-қаршилиги, қиёсланиши нутқ оҳангининг ифодаланиш ҳамда қабул қилиш жараёнида намоён бўлади. Улар қуйидагилар:

1. 
   тилнинг шакллари
   
2. 
   мулоқот шакллари
   
3. 
   нутқнинг тайёргарлик даражаси
   
4. 
   мулоқот жараёнида иштирокчилар сони
   
5. 
   иштирокчиларнинг ўзаро муносабати ҳусусиятлари
   

Қуйида биз услубларнинг(стилларнинг) ўзаро фарқлари ҳақида тўхталамиз.