Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги эргашходжаева Ш. Ж., Қосимова М. С

8.6-расм. Рақобат устунлигини танлашни белгилаб берувчи ҳолатлар

Агар рақобатли устунлик фирманинг ишлаб чиқариш харажатлари, фирмани бошқаришдаги афзаллигига ёки рақобатчидан кўра камроқ таннархга эришишга имкон берувчи ва “ишлаб чиқарувчи учун қиймат” ҳосил қилувчи товарга асосланган бўлса, бундай устунлик “ички устунлик” деб аталади.

Ички рақобатли устунлик - фирмага кўпроқ рентабеллик келтирувчи ва уни сотув нархларининг бозор ёки рақобат томонидан пасайтирилишига кўпроқ даражада бардошли қилувчи юқорироқ “унумдорлик” оқибатидир. Ички рақобатли устунликка асосланган стратегия харажатлар бўйича устунлик стратегияси бўлиб, у асосан фирманинг ташкилий ва ишлаб чиқариш “ноу-хау”сига асосланади.
Рақобатли устунликнинг келиб чиқиши ва табиати турлича бўлган бу икки тури кўпинча бир-бирига тўғри келмайди, чунки улар мутлақо фарқ қилувчи кўникма ва маданиятни талаб қилади.
Тармоқ ва фирманинг ташқи рақобат устунликларига қуйидагилар киради:

• 
  мамлакат рақобатбардошлигининг юқори даражаси;
  
• 
  кичик бизнеснинг давлат томонидан фаол қўллаб-қувватланиши;
  
• 
  мамлакат иқтисодиёти фаолият кўрсатишининг сифатли ҳуқуқий тартибга солиниши;
  
• 
  жамият ва бозорларнинг очиқлиги;
  
• 
  мамлакат иқтисодиётини бошқаришнинг юқори илмий даражаси;
  
• 
  стандартлаштириш ва сертификатлаш миллий тизимининг халқаро тизим билан уйғунлашуви;
  
• 
  фан ва инновация фаолиятининг давлат томонидан тегишлича қўллаб-қувватланиши;
  
• 
  мамлакатни бошқаришни ахборот билан таъминлашнинг юқори сифати;
  
• 
  мамлакат ичида ва жаҳон ҳамжамияти доирасида интеграциялашувнинг юқори даражаси;
  
• 
  мамлакатда паст солиқ ставкалари;
  
• 
  қулай ва арзон ресурсларнинг мавжудлиги;
  
• 
  мамлакатда бошқарув кадрларини тайёрлаш ва қайта тайёрлашнинг сифатли тизими ва бошқалар.
  

Тармоқ (фирма)нинг ички рақобат устунликларига қуйидагилар киради:

• 
  товарга бўлган юқори зҳтиёж;
  
• 
  жамлаш, ихтисослашув ва кооперациянинг оптимал даражаси;
  
• 
  бошқарувнинг юқори сифатли ахборот ва меъёрий-услубий асоси;
  
• 
  етказиб берувчиларнинг рақобатбардошлиги;
  
• 
  сифатли хомашё ва бошқа ресурслардан фойдаланиш имкониятининг мавжудлиги;
  
• 
  ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини оптималлаштириш ишларининг бажарилиши;
  
• 
  туб янгиликларнинг юқори даражаси (патентланган товар, технологиялар, ахборот тизимлари ва ҳ.к.);
  
• 
  менежерларнинг рақобатбардошлиги;
  
• 
  товарнинг эксклюзивлиги;
  
• 
  кўп илм талаб қилувчи товарлар экспортининг юқори улуши;
  
• 
  рақобатбардош ташкилотлар ва товарларнинг юқори салмоғи ва бошқалар.
  

8.5. Рақобатбардошликнинг мазмуни ва шакллари

Рақобатбардошлик – компанияда аниқ рақобатли устунликни мавжудлиги ва ушбу устунликдан рақобат курашида фойдаланиш қобилиятидир.
Рақобатбардошлик кўп даражали шаклларга эга:

• 
  товарнинг рақобатбардошлиги;
  
• 
  ходимнинг рақобатбардошлиги;
  
• 
  товар ишлаб чиқарувчининг рақобатбардошлиги;
  
• 
  тармоқнинг рақобатбардошлиги;
  
• 
  мамлакатнинг рақобатбардошлиги (ёки миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлиги).
  

Бунда рақобатбардошликнинг барча даражалари ўртасида жипс ички ва ташқи ўзаро боғлиқлик мавжуд. Мамлакат ва тармоқнинг рақобатбардошлиги пировардида муайян товар ишлаб чиқарувчининг рақобатбардош товар ишлаб чиқариш қобилиятига боғлиқ.
Рақобатбардошликнинг мазмуни ва микро ва макро даражадаги шакллари келтирилган.
Макродаражадаги рақобатбардошликни баҳолашда мамлакатнинг рақобатбардошлиги эркин ва ҳалол рақобат шароитида мамлакатнинг жаҳон бозори талабларини қондирувчи товарларни ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатиш қобилияти сифатида таърифлаш мумкин.
Мамлакатнинг рақобатбардошлик кўрсаткичи, биринчи галда мамлакатнинг жаҳон бозоридаги мавқеини тавсифловчи, шунингдек, товар ва товар ишлаб чиқарувчининг ҳамда тармоқнинг рақобатбардошлигини бирлаштирувчи умумий кўрсаткич ҳисобланади.