Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

2.3. Қимматбаҳо металларни қазиб олиш корхоналари оқава сувларининг таркиби ва технологик хоссаларини ўрганиш

Adsorbsiya usulida oqova suvda erigan organik birikmalarni aniqlash uchun foydalaniladi, ya’ni fenol, gerbitsid, pestitsid, aromatik nitrobirikmalar, bo'yoqlar, PAV va shu kabi organik moddalarni aniqlash uchun keng qo’laniladi. Sanoatda adsorbsiya usulidan organic moddalarni tozalash bilan birga, sorbentda ushlangan moddalar qayta ishlanadi yoki adsorbent bilan birga yo’qotiladi. adsorbsiya usulida tozalash darajasi 80—90% ni tashkil etadi. Noorganik adsorbentlar sifatida eng ko’p foydalaniladigan sorbentlarga: aktivlangan ko’mir, noorganik shlaklar, yog’och qipiqlari, loy, silikagel, alumogel, metall gidrooksidlari ishlatiladi. Sanoatda adsorbsion qurilmalarda oqova suvlarni tozalash 3 usulda, ya’ni adsorbentlarni avval suv bilan shiddat bilan aralashtirish, ikkinchi bosqichda qo’zg’almas adsorbent qatlami orqali oqava suvni o’tkaziladi, hamda adsorbentni mo’tadil qaynash rejimida qayta ishlatish orqali amalga oshiriladi. Adsorbentni oqava suv bilan aralashtirish orqali zarralaming o’lchamlari 0,1mm gacha bo'lgan aktivlangan ko’mir foydalaniladi. Qimmatbaho metallarni oqava suvlardan tozalash jarayoni bir necha bosqichda amalga oshiriladi. Agar metallarni oqava suvdan ajratishda adsorbent arzon bo’lsa, yoki adsorbent sifatida biror-bir korxonada hosil bo’lgan qattiq chiqindidan foydalanilsa (shlaklar qoldiqlari, sanoatda hosil bo’lgan kullar) unda adsorbsiya jarayoni bir bosqichda amalga oshiriladi. Lekin bunday ishlatilgan adsorbentdan foydalanilsa, adsorbent ishlatilib bo’lingandan keyin tashlab yuboriladi. Shuning uchun tozalash jarayoni ko’p bosqichda olib borilganda adsorbentning sarfi kamroq boladi, samarasi esa yuqoriroq boladi (5-rasm). Qimmatbaho metal saqlagan oqova suv 1— aralashtirgichga beriladi, bu bosqichda adsorbent bilan aralashadi. Ikkinchi bosqichda tindirgichga yuboriladi, bu yerda oqova suv tarkibidagi qimmatbaho metallarni yutgan adsorbent cho'ktiriladi va qayta ishlashga yuboriladi. Bir bosqichda oqova suv tarkibidagi qimmatbaho metallarni ajratish jarayoni uchun adsorbentning sarfi quyidagi material balans tenglamasi orqali aniqlanadi:
m = Q(c, - c„)/a
bu yerda, m—adsorbent sarfi; Q—oqova suv hajmi; c,, va c^ -oqova suv tarkibidagi qimmatbaho metallarning boshlang’ich va oxirgi konsentratsiyasi; a —adsorbsiya koeffitsienti.
Tozalash jarayoni bir necha bosqichda amalga oshiriladi, har gai tindirgich tagidagi ishlatilgan adsorbent qayta ishlashga yoki regeneratsiyaga yuboriladi. Oqova suvdagi aralashmalaming n ta bosqichli qurilmada tozalash jarayonidan keyin oxirgi konsentratsiyasi quyidagicha aniqlanadi:
c„=[QI{Q+kjJc,
bu yerda, k — taqsimlash koeffitsienti bo’Iib, u quyidagicha aniqlanadi:
k = a J a = (C f,-c„)l{c^-cj « 0,7 -0,8
bu yerda, vaqt davomidagi solishtirma adsorbsiya ko'rsatkichi; c^— aralashmaning muvozanat konsentratsiyasi. 183 Наг bir bosqicli ucliun adsorbentning sarfi quyidagi formuladan topiladi: Kerakli bosqichlar soni :
n=lgC(,-Igc„/[lg(0+fei,)- gß]