Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

Сувда эрийдиган кулнинг massa улушини аниқлаш
Тахминан 5 г кўмир (қуруқ ҳолдаги) тортилади (граммда тортиш натижаси иккинчи касргача ёзилади), конуссимон ёки текис тубли колбага солинади, 250 см³ сув қўшилади ва қайтар совутгич билан 2 соат давомида қайнатилади, сўнгра колба ичидагилар қоғоз фильтри орқали бошқа колбага фильтрланади. Фильтрдаги чўкма 80 ° C гача қиздирилган 100 см³ ли сув билан ювилади.
Фильтрат ва ювувчи сув колбага йиғилади, олдиндан тортилган буғланиш стаканида буғланади (граммда тортиш натижаси тўртинчи касрга қайд етилади), қайноқ сувли ёки ҳаво ваннасида қолдиқ 110°Сда доимий массага ўтгунча қуритилади.
Сувда эрийдиган кулнинг масса улуши Х₄ фоиз сифатида қуйидаги формула билан ҳисобланади:

бу ерда: m₁ - қуруқ қолдиқ оғирлиги, гр;
m – кўмир намунасининг оғирлиги, гр;
Таҳлил натижасида иккита параллел аниқлаш натижаларининг арифметик ўртача қиймати олинади, улар орасидаги мутлақ тафовут 0,02% га тенг бўлган рухсат етилган тафовутдан ошмайди.

§2.1.6. Фаоллаштирилган углеродли адсорбент олиш усули

Одатда углеродли адсорбентлар, дастлабки материални карбонизация ёки пиролиз қилиш орқали олинади.
Карбонизация бу – кислородсиз шароитда дастлабки материални термик парчалашга, яъни дастлабки ғовакли, нисбатан мустахкам материал олишга кратилган жараёндир. Бундан кейин фаоллаштириш турли реагентлар ёрдамида амалга оширилади [166]. Фаоллаштирилган углеродли адсорбент олиш учун карбонизация ёки пиролиз жараёнини 500-1000 ⁰С ларда олиб борилади [167,168,169,170,171].
Пиролиз жараёнини шартли равишда бир неча босқичларга бўлиш мумкин. Дастлабки босқичда температура таъсирида ўсимлик тўқимасини ташкил этувчи юқори молекуляр бирикмаларнинг деструкцияси, ҳосил бўлган енгилроқ маҳсулотларнинг асосий қисми газсимон ва буғ ҳолатига ўтиши билан содир бўлади. Кейинчалик совутиш натижасида қаттиқ фазадан ажралиб чиқадиган буғ маҳсулотлари суюқ пиро-ёқилғи (био-нефт) ва газсимон фракцияга, пиролиз газига бўлинади. Технологик тизим пиролиз газининг рентабеллигини ошириш учун буғли маҳсулотларни 900-1500 ⁰C гача қўшимча иситиш босқичини ҳам ўз ичига олиши мумкин. Қўшимча иситиш тўғридан-тўғри ўсимлик био массаси пиролиз реакторида амалга оширилади. Технологик параметрларни (ҳарорат, ишлов бериш вақти) ўзгартириш орқали маҳсулотларнинг кимёвий таркибини кенг ассортиментда ўзгартириш ва шунга мос равишда биоёқилғи фракцияларининг ҳосилдорлигини назорат қилиш мумкин.
Пиролиз жараёнининг иккита асосий усули мавжуд:
• Қуруқ пиролиз;
• Оксидловчи пиролиз.
Углеводород хомашёсини (чиқиндиларини) қиздириб ишлов бериш, уларни самарали зарарсизлантириш ва кимёвий хом ашё ёки ёқилғи сифатида фойдаланишни таъминлайдиган усул қуруқ пиролиз деб аталади. Бу жараён асосида табиий ресурслардан чиқиндисиз ва кам чиқиндили технологиялар яратиш имкони туғилмоқда. Бугунги кунда энг кўп қўлланиладиган усул қуруқ пиролиз ҳисобланиб, ушбу усулнинг шарти пиролиз жараёнини кислородсиз муҳитда олиб боришдадир. Жараён маҳсулотлари саноат синтези учун қимматли хом ашё бўлган алоҳида моддаларни утилизация қилиш ва изоляция қилиш учун кенг турдаги органик бирикмаларни қайта ишлаш учун ишлатиладиган юқори каллорияли пиролиз гази, қаттиқ карбонли қолдиқлар ва суюқ маҳсулотлардир.
Қуруқ пиролиз жараёни давом этадиган учта ҳарорат режими мавжуд:
1. 450-550 °C ҳароратда паст ҳароратли пиролиз (ярим кокслаш) содир бўлади, бу суюқлик ва қаттиқ қолдиқнинг максимал миқдори (ярим кокс) ва минимал миқдордаги пиролиз газининг чиқиши билан тавсифланади. Ушбу усул ёрдамида бирламчи қатронлар (суюқ шаклдаги қимматбаҳо ёқилғи) олинади ва нотижорат каучук мономерларга қайта ишланади, улар каучукни иккиламчи ишлаб чиқариш учун ишлатилади. Қаттиқ қолдиқ энергия ва маиший ёқилғи сифатида ишлатилади.
2. 800 ° C ҳароратда ўрта ҳароратли пиролиз содир бўлади, бу пастроқ калория қиймати ва оз миқдорда кокс ва суюқлик қолдиғи билан юқори газ чиқиши билан тавсифланади.
3. 900-1050 ° C ҳароратда юқори ҳароратли пиролиз (кокслаш) содир бўлади, бу суюқлик ва қаттиқ қолдиқларнинг минимал рентабеллиги ва ёниш иссиқлигининг минимал қиймати билан ҳосил бўлган максимал газ миқдори билан тавсифланади. узоқ масофаларга саёҳат қилиш учун мос бўлган юқори сифатли ёқилғи маҳсулотлар шу усулда олинади [168]