Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

5-rasm 1. Adsorbsion qurilmaning sxemasi:
1-aralashtirgich; 2-tindirgichdan tozalangan suv tushadi, so’ngra tozalash bosqichiga uzatiladi. Bunda suv tarkibidagi metallar qaytadan yangi berilgan adsorbentga yuttiriladi. Keyingi sxemada tozalash jarayonida yangi adsorbent bir marta so’nggi aralashtirgichga beriladi. Shundan keyin ishlatilgan adsorbent tindirgiehda ajratilgandan so’ng bir necha marta aralashtirgichlarga qaytadan beriladi (5-rasm).
Ushbu qtirilmada adsorbsiya jarayoni uzluksiz olib borilib, bunda adsorbentning sarfi nisbatan kam bo'ladi. Lekin ushbu qurilmada ekspluatatsion xarajatlar ko'proq. Oqova suv tarkibidagi n ta bosqichdan keyingi aralashmaning konsentratsiyasi aniqlanadi.
Qarama-qarshi oqimda ishlovchi adsorbsion qurilma: 1-aralashtirgich; 2-tindirgich; 3-adsorbent qabul qilish sig’imi; 4-nasos. Oxirgi bosqichga beriladigan adsorbentning dozasini quyidagi tenglamadan aniqlash mumkin:
m"*' - ß m ~ y = Q bu yerda, a = {klQ’"'-, ß = kcJQc„\ y = c jc „ ~ \ Bosqichlar soni quyidagicha aniqlanadi: n = K - 1, bu yerda K = {\g[c,{km lQ-\)+c,]-\gc,]l\g{m -Q )k 184 Dinamik sharoitlarda tozalash jarayoni oqova suvni adsorbent qatlamidan o’tkazish orqali amalga oshiriladi. Adsorbent qatlami orqali filtratsiya tezligi oqova suv tarkibidagi erigan moddalar konsentratsiyasiga bog’liq bo’lib, 2—4 dan 5—6 mV(m^)soatgacha o’zgarib turadi. Suv kolonnaning pastidan tepasiga qarab harakat qilib, butun yuzani to’ldirib boradi. Adsorbent zarralarining oMchami 1,5—5 mm atrofida bo’ladi. Zarralar ushbu o’lchamdan kam bo’lsa, qarshilik ortib boradi. Aktivlangan ko’mir reshotka ustiga yotqizilgan shag’al ustiga joylashtiriladi. Adsorbentning g’ovaklarini tiqilib qolmasligi uchun oqova suv tarkibida muallaq zarralar bo’lmasligi lozim. Qurilmalami to’xtovsiz ishlashini ta’minlash maqsadida uchta kolonna o’matilishi lozim. Bunda doimo ikkita kolonna ishlab turadi, bittasi esa regeneratsiya o’tkazish uchun o'chirilgan boiadi (5-rasm). Bug* Oqova suv 1 L ,T o z a la n g a n suv Régénérât 18.12-rasm. Qo’zg’aImas adsorbent qatlamida nzluksiz ishlovchi adsorbsion qurilma: 1- o ‘rtalovchi; 2-nasos; 3-filtr; 4-6-kolonna; 7-sig’im. Agar adsorbsiya tozalash jarayoni qo’zg’almas qatlamda olib borilganda, bunda jarayon adsorbent to’yinguncha olib borilar edi, keyin esa to’yingan adsorbent regeneratsiya qüinar edi. Shuning uchun jarayonni to'xtovsiz, ya’ni uzluksiz olib borish uchun bir necha kolonnalar birga parallel ishlatiladi. Adsorbent to’yinganda kolonna to’xtalib, rezervdagisi ishlatiladi. Mavhum qaynash rejimida ishlovchi adsorbsion qurilmalar quyidagicha tuzilgan (18.13-rasm). Ushbu apparatga adsorbent yuqoridan voronka orqaU solinib reshotkaga joylanadi. Reshotka teshikchalarining diametri 5 —10 mm bo’ladi. Pastdan oqova suv berilib reshotka orqali o’tadi va adsorbent bilan aralashib mavhum qaynash rejimini yuzaga keltiradi. Shunda oqova 185 18.13-rasm. Mavhum qaynash rejimida ishlovchi silindrik bir yarusli adsorberning sxemasi: 1-kolonna; 2-voronka; 3-truba; 4-reshotka; 5-sig’im yig’uvchi. SUV tarkibidagi moddalar adsorbentga yutiladi. Aktivlangan ko’miming ortiqchasi 5 — sig'imga tushiriladi va u yerdan regeneratsiyaga yuboriladi. Tozalangan suv apparatning yuqori qismidan olinadi. Shunda ilashgan ko’mir qoldiqlari 5 — sig’imga tushiriladi. Yuqorida keltirilgan jarayonlarda ishlatilgan adsorbentlami ayniqsa aktivlangan ko’miming regeneratsiyasi alohida ahamiyatga ega. Regeneratsiya desorbtsiya jarayoni asosida qizdirilgan bug' (200—300“C) ta’sirida olib boriladi. Bug’ bosimi 0,3—0,6 MPAbo’ladi. Desorbsiyada hosil bo’lgan bug'lar kond ensatlanadi va undagi moddalar ajratib olinadi. Ba’zi hollarda adsorbentga yutilgan moddalar kimyoviy usul bilan boshqa oson ajraladigan moddaga aylantiriladi va ajratiladi. Agar yutilgan modda kerakli modda bo’lmasa, unda oksidlovchi yordamida oksidlab parchalanadi va adsorbent tozalanadi.