Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

Тўртинчидан, аҳолининг нуфусий (демографик)таркибини, хусусан унинг эҳтиёжманд қатламларинианиқ ҳисобга олувчи кучли, самарали ижтимоий муҳо фаза сиёсатини амалга ошириш. Бу сиёсат бозор иқти содиётига ўтиш даврида жамиятни эҳтимолий ларза лардан, портлашлардан саклайди, умуммиллий барқа рорликни таъминлайди.
Бешинчидан, бир ижтимоий тузумдан иккинчисига,жумладан, бозор иқтисодиётига ўтиш «инқилобий тўн таришларсиз», тадрижийлик йўли билан, босқичма босқич юз беради. Мазкур тамойил халқимизнинг та риха таркиб топган ҳаёт тарзи, анъаналари ва удумла рига тамомила мосдир.
Ижтимоий тараққиётнинг тарихий, миллий анъа наларига, жаҳон илғор тажрибасига, яқин ўтмиш са боқларига асосланган ҳолда, ўз йўлини танлаганмустақил Ўзбекистон мазкур тамойилларга таяниб,туб ислоҳотлар кўлами, уларнинг босқичма-босқичамалга ошириладиган устувор йўналишларини муай ян фалсафий ёндашувлар негизида белгилади ва худ ди шу йўсинда уларни қадам-бақадам аниқпаштириббормокда.
Бунга Ўзбекистон Президенти И. А. Каримов нинг қатор асарлари, хусусан, унинг: «Ўзбекистон нинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли»; «Ўзбекистон —бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли»;«Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлашти риш йўлида»¹ ҳамда «Ўзбекистон XXI аср бўсағаси да: хавфсизликка таҳцид, барқарорлик шартлари ватараққиёт кафолатлари» номли асарларини ўрганишасосида тўла ишонч ҳосил қилиш мумкин. Ўзбекис тон Республикасининг мустақил мамлакатимизда ян ги жамият, давлат ва хўжалик қурилишининг наза рияси, сиёсати ҳамда амалиётига дахлдор қоидаларижаҳон жамоатчилиги, хориждаги етакчи иқтисодчи лар, сиёсатшунослар диққатини ўзига тортди, улар нинг юксак ижобий баҳоси, эътирофига сазоворбўлди.
Ижтимоий ҳаёт ривожини таъминлашга қаратил ган тадбирларни амалга оширишга фалсафий ёнда шув кўзланаётган асосий мақсадни, унга етиш йўл ларини, тегишли вазифаларни, миллион-миллионкишилар ҳамда ҳар бир инсон шахси саъйи ҳаракат лари муштараклиги, уйғунлашувига эришиш омилла рини, тараққиётга элтувчи жараённинг ҳаракатланти рувчи кучларини, уларнинг самарали манбаларинипухта аниқлашни тақозо қилади. Мана шундан ке либ чиқиб, мустақил Ўзбекистонда юз бераётганбарча ислоҳий ўзгаришлардан кўзланаётган мақсад —мамлакат аҳолиси, ҳар бир фуқаро, оила учун ин¹ Ушбу нашрлар Ислом Каримоенинг кўп жилдли асар.юри тўпламидан те гишли тарзда ўрин олган: Ўзбекистон: миллий истиклол, иқтисод, сиёсат, маф кура. 1-жилд, Т., «Ўзбскистон», 1996, 364-бст.; Ватан саждагоҳ каби муқаддас дир. 3-жилд, Т., «Ўзбекистон», 1996, 366-бет.
сонга муносиб ҳаёт ва фаолият шароитларини яра тиш эканлиги эълон қилинган.
Ушбу мақсадга эришишнинг фалсафий асосланганйўллари қуйидагилардан иборат:
— халқнинг маънавий етуклигини, ахлоқий барка моллигини таъминлаш, унинг онгидаги ақидапараст лик майлларига барҳам бериш, иқтисодий ҳаётничуқур ҳар томонлама ислоҳ қилиш, мулкчиликнингхилма-хиллигини жорий этиш;
— ижтимоий йўналтирилган бозор муносабатлари ни қарор топтириш;
— ислоҳотларнинг ҳуқуқий негизларини яратиш;
— ижтимоий-сиёсий барқарорликни, фуқароларосойишталиги, умуммиллий тотувликни таъминлаш;
— кучли фуқаролик жамияти ҳамда давлат бошқа рувининг унга монанд тизимини барпо этиш;
— иқтисодиётни бошқаришнинг бозор муносабатла ри талаблари табиатига мос янги ташкилотлари, муасса саларини вужудга келтириш, унинг маъмурий-буйруқ бозлик тизимини барҳам топтириш ва ҳоказолар.
Табиийки, ушбу вазифалар бирин-кетин, галма-галтарзда амалга оширилмайди. Шу билан бирга, ҳаммакўзланган вазифаларни бирваракайига ҳам адо этиббўлмайди.
Шу боис устувор вазифаларни, яъни тараққиёт зан жирининг асосий, етакчи халқаларини, аниқламоқ ло зим. Иш шундай ташкил этилмош лозимки, бундабир-бирига ўзаро таъсир этувчи ижтимоий ҳодисалар дан қайси бири бошқасига фаол таъсир этиш кучигаэга бўлган ҳолда, барибир, пировард натижада, унингҳосилавий, натижавий мақомга эга эканлиги аниқ ҳи собга олинган бўлсин. Зеро, ҳаётда, барча муносабат ларда мутлақ бирламчи ёки мутлақ иккиламчи деганнарса ва ҳодисаларнинг ўзи йўқ, бўлиши ҳам мумкинэмас. Нарса ва ҳодисалар, хоҳ табиатда, хоҳ жамиятдабўлсин, бир-бирларига таъсир этадилар, ўзаро ўрин ал машиб турадилар.
Масалага худди мана шундай тарзда, фалсафий ён дашувнинг намунаси сифатида, қуйидагиларни мисолқилиб келтириш мумкин. Фақат иқтисодий турмуштарзига асосланибгина унга мос келадиган давлат тузумини, кучли сиёсий тузилмани барпо этиш мумкинли гини ҳеч инкор этиб бўлмайди. Бироқ, бу — даставвалҳамма иқтисодий ўзгаришлар амалга оширилади ва ун дан кейингина тегишли давлат тизими вужудга келти рилади, дегани эмас. Унда давлатнинг бош ислоҳотчи лиги қаёқда қолади? Ҳамма гап шундаки, бу ўриндаиқтисоднинг жамият учун пойдор аҳамияти пайқалган,мазкур соҳадаги ўзгаришларнинг бошқа соҳаларга нис батан тақдиршумул таъсири тушунилган. Бироқ, иқти сод ўзининг ушбу аҳамият ва таъсирини ўз-ўзидан, ун га ташқаридан бўладиган турткисиз амалга оширол майди. Бунинг учун давлатнинг, жамиятнинг йўналти рувчи саъйи ҳаракатлари, тегишли сиёсати талабэтилади. Кучли фуқаролик жамияти ва демократик ҳу қуқий давлатни барпо этиш бизнинг пировард мақса димиз бўлсада, аммо, уларнинг ўзини вужудга келти риш ҳам айни ижтимоий йўналтирилган, барқарор бо зор иқтисодиётини яратиш билан уйғун тарзда амалгаошириладиган вазифадир. Шу сабабли ҳам мустақил ликнинг, истисносиз, ҳамма йиллари биз учун айниёш демократик давлатчиликни фаол қуриш, унингсиёсатини ишлаб чиқиш, амалга ошириш даври бўлди.Бундан ташқари, И. А. Каримов таъкидлаганидек:«Ўзини ўзи бошқариш вужудга келмаган, эркин рақо бат бўлмаган, ташқи алоқалар чекланган бир шароитдаталаб ва таклиф таъсирида давлатнинг иқтисодиётнибошқаришдан воз кечиши тангликнинг чуқурлашиши га ва пулнинг қадрсизланиши кучайишига туртки бў лади»¹.
Умумий мақсадни тўлиқ англамасдан ислоҳотлар нинг йўналишини белгилаш ва уни самарали амалгаошириш сира мумкин эмас. Айни пайтда, пировардмақсадга олиб борувчи чора-тадбирлар мазкур йўлнингҳар бир босқичида ўз мазмуний ифодасини топмоғизарур. Ушбу ҳолат ўтиш даврида давлат ҳокимияти идо ралари тизимининг йўналтирувчилик фаолияти аҳамия тини нақадар муҳим масалага айлантириб қўяётганиникўриш қийин эмас.
Мустақил Ўзбекистонда амалга оширилган исло¹ Шлом Каримов. Асарлар тўплами. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3 жилд, Т., «Ўзбскиетон», 1996, 180-бет. , .
ҳотларнинг дастлабки босқичида иккита такдиршумулвазифани бирданига ҳал қилишга тўғри келди. Улар,бир томондан, бизга мустабид тузумдан мерос бўлибўтган маъмурий-буйруқбозлик тизими асоратлариниенгиш, у келтириб чиқарган тангликка барҳам бериш,иқтисодиётни барқарорлаштириш ва, иккинчи томон дан, республиканинг ўзига хос шароитлари ҳамда хусу сиятларини ҳисобга олган ҳолда, бозор муносабатлари га ўтишнинг ҳуқуқий негизларини шакллантиришданиборат бўлди. Мамлакатнинг Асосий Қонуни — муста қил Ўзбекистон Конституцияси ва бошқа қатор қо нунлар қабул қилинди. Улар иқтисодиётда, жумладанқишлоқ хўжалигида, давлат ҳокимияти ва бошқарувитизимида, нархларни эркинлаштириш, бозор инфрату зилмасини шакллантириш, ташқи иқтисодий фаолият,ижтимоий кафолатларни ишончли таъминлаш, халқнимаънавий-руҳий тикланиши, жамиятдаги ижтимоий сиёсий барқарорликни сақлаш соҳаларида туб ўзга ришларни амалга оширишнинг қонуний таг-замининиташкил этдилар.
Ислоҳотларнинг дастлабки босқичида эришилганнатижалар уларнинг янги босқичи устувор йўналиш лари ҳамда вазифаларини аниқлаш имкониятиниберди. Мулкнинг аксарият қисмини давлат тасарру фидан чиқариш, уни хусусийлаштириш жараёнлари ни чуқурлаштириш, макроиқтисодиётни барқарор лаштиришга эришиш, миллий пулимиз — сўмнингқадрини ошириш, иқтисодиётда, хусусан қишлоқца,чуқур таркибий ўзгаришларни амалга ошириш, иж тимоий кафолатларнинг ишончли тизимини таъмин лай олишга қодир фуқаролик жамияти ва демокра тик ҳуқуқий давлатни қуриш мазкур устувор йўна лиш ҳамда вазифалар жумласига киради.
Кўзланаётган мақсадга эришиш ва унга олиб борув чи йўлдаги амалий вазифаларни адо этишга қаратил ган саъйи ҳаракатларнинг муваффақиятини таъмин ловчи манбалар хусусига келсак, уларни қуйидагиларташкил қиладилар: