Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети кимё факультети Органик кимё кафедраси

Dorilar

• Eng dastlabki dori vositalari, muayyan o‘simliklar tanasining u yoki bu qismlaridan tayyorlangan ekstraktlar bo‘lgan. Odamlar, ba’zan tasodifan, ba’zan esa kuzatuvlarga ko‘ra, muayyan o‘simliklarning organizmga kuchli ta’sir ko‘rsatishini – ba’zilari davolashi, ayrimlari esa, o‘ldirishi ham mumkinligini bilib borganlar. Gap shundaki, ba’zi o‘simliklarning yaproqlari, urug‘lari, mag‘izlari, poyasi, yoki ildizlarida kimyoviy moddalar – alkaloidlar mavjud bo‘ladi. Alkaloidlar, eng kamida bitta azot geteroatomiga ega bo‘lgan va odatda murakkab sikllar tizimidan tarkib topgan geterosiklik birikmalardir.

Alkaloidlar asosini tashkil qiluvchilar

Piridin sikli ega bo‘lgan eng muhim birikmalardan biri bu nikotin kislotasidir. Bu kislotaning molekulasida karboksil guruhi, agar azot geteroatomidan boshlab sanalgandagi, ikkinchi tartib bilan turuvchi uglerod atomiga bog‘langan bo‘ladi. Nikotin kislotasi B guruhi vitaminlari qatoriga mansub bo‘lib, u eng kamida uchta turli xil kofermentlarning tarkibiy qismi hisoblanadi. Odam organizmi o‘zi uchun zaruriy nikotin kislotasi miqdorini o‘zi hosil qila olmaydi va shuning uchun u albatta iste’mol qilinayotagn oziq-ovqat tarkibida bo‘lishi kerak.

Agar oziq-ovqat tarkibida I, II, va III – kofermentlar bo‘lmasa, organizm ularni o‘zi uchun o‘zi hosil qila olmaydi (bu kofermentlar molekulasining nisbatan katta qismini ishlab chiqara olsa ham, lekin to‘liq molekulani hosil qila olmaydi). Mazkur kofermentlarning yetishmasligi esa, organizmning butun boshli kimyoviy mashinasini sustlashishga olib keladi. Natijada esa, nomi italyan tilida «dag‘al teri» ma’nosini beruvchi pellagra kasalligi kelib chiqadi. Sababi pellagraga uchragan bemorlarda teri dag‘allashadi va yallig‘lanadi, shuningdek, yana boshqa nohush simptomlar yuzaga chiqadi.

• Agar oziq-ovqat tarkibida I, II, va III – kofermentlar bo‘lmasa, organizm ularni o‘zi uchun o‘zi hosil qila olmaydi (bu kofermentlar molekulasining nisbatan katta qismini ishlab chiqara olsa ham, lekin to‘liq molekulani hosil qila olmaydi). Mazkur kofermentlarning yetishmasligi esa, organizmning butun boshli kimyoviy mashinasini sustlashishga olib keladi. Natijada esa, nomi italyan tilida «dag‘al teri» ma’nosini beruvchi pellagra kasalligi kelib chiqadi. Sababi pellagraga uchragan bemorlarda teri dag‘allashadi va yallig‘lanadi, shuningdek, yana boshqa nohush simptomlar yuzaga chiqadi.
• Nikotin kislotasining nomi, tamaki o‘simligi yaproqlarida mavjud bo‘luvchi nikotin alkaloididan olingan.