Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 1.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/91
Sana07.11.2023
Hajmi1.09 Mb.
#1753634
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   91
Bog'liq
фалсафа янги

Буддизм
Буддизм Хитойга I-II асрларда кириб келиб, IV 
асрда чу=
ур илдиз ота бошлайди . VI асрда 
император У-ди буддизм ва фалсафани давлатнинг 
расмий таълимоти сифатида эълон =илади. 


167 
Буддизм маънавий хаётда, айни=са, санъат ва 
адабиётда 
сезиларли 
из 
волдириб, Хитой 
фалсафасида мухим ащамият касб этган 
таълимотдир. Хиндистондан кириб 
келган 
буддизмнинг Чанб мактаби таълимотига кыра, 
олий ха=и=атни тимсол рамз белгилар ор=али
ифодалаш имкони йы=. Рущий осйишталикка 
маш\улот натижасида эришиб былмайди. У 
кутилмаганда 
тасодифан 
ички 
тажриба 
сифатида рый беради ва туй\усидан намаён былади. 
Бу таълимот, аёни=са , Хуэй-нэк (636-713 йил) 
=арашларида тыла тыкис намаён былди. 
Янги конфуцийчиликнинг вужудга келиши 
уни =айтадан тиклаш ва буддизмни тан=ид
=илиш натижасида рый берди . Масалан, Фань 
Чжень, тана рущнинг моддий асоси, рущ эса 
тананинг намаён былишидир, инсон табиий 
жараён сифатида пайдо былади деган мулохазани 
ыз фалсафий =арашларининг пойдевори =илиб олди. 
Хитой фалсафаси уй\ониш даври Хань Юй (768-


168 
824 йил), Ли Ао (844 йилда вафот этган), Линь 
Шэнь-шилар(тахминан 840-880 йил) томонидан 
буддизмни тан=
ид =илиш, конфуцийчиликни 
тиклаш байро\и остида ытган. Натижада бу 
жараён янги конфуцийчилик шаклланиши ва 
=арор топишга олиб келди. 
Янги конфуцийчиликнинг \оявий тантанаси 
икки йыналиш-олам мохияти былган тартиб, 
борли= мощияти 
хисобланган 
тафаккур 
ты\рисидаги таълимот негизида юзага келди. 
Бунда Чжу Си (1130-1200), Лу Цзююань (1139-
1192) каби мутафаккирларнинг хизматлари 
самарали былган. Биринчи йыналишнинг кызга 
кыринган вакили 
Чжу 
Си 
фалсафасининг 
онтологок 
муаммоларини 
ли 
ва 
ци 
категориялари кымагида хал этишга жазм 
=илган . Ли бутун борли=нинг негизидир . Лекин у 
барча нарсалар устидан мутло= а=л сифатида
хукмронлик =илмайди. Щар =андай нарса ызининг
сига эга. Бундан келиб чи=адики , оламдаги барча 


169 
мавжуд нарса ва ходисалар ызининг мавжуд былиш 
услубига эга. Ци эса нарсаларнинг модий
шаклини ташкил =илади. Ли битта, лекин унинг 
намаён былиш шакллари чексиздир. Ци хар бир 
нарсанинг =увват энергиясидир. Ли ва цининг 
нарсаларда мавжуд былиши уларнинг ызаро 
бирлигини таъминлайди. Моддий энергия ци инь 
ва янь таъсирида муайян тартибга келади. Ли 
барча нарсалар каби, инсон тафаккурига хам 
талу=лидир. Айнан шу сабаб туфайли олам инсон 
томонидан англанади. 
Иккинчи йыналиш вакили Лу Цзююань 
фикрича, тафаккур (синь) оламни инъикос 
этмайди лекин олам тафаккурда мавжуддир. 
Мана шунинг учун инсон нарсаларни бир биридан 
фар= =ила олади ва таснифлашга мувоффа= бўлади. 
Лу Цзббаннинг фалсафий =арашлари Ван Янмин 
(1472-1528) ва бош=
алар томонидан давом
эттирилиб ривожлантирилди. 


170 
+адимги ва ырта аср Хитой фалсафасининг 
назарий манбалари, узо= давр мобайнида яшаб 
келган анъаналар асосида Янги давр фалсафаси 
камол топди. Фалсафий мероснинг эътиборли 
жихатлари Хуан Цзун-си, Гу Тинлик, Ван-Чуань-
шань 
каби 
мутафаккирларнинг 
илмий 
изланишларида тар\иб =илинди, янги 
мазмундаги \оялар шаклланиши ва камол 
топишида ижобий туртки былиб хизмат =илди. 


171 

Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   91




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling