Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган давлат университети


Download 1.09 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/91
Sana07.11.2023
Hajmi1.09 Mb.
#1753634
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   91
Bog'liq
фалсафа янги

3-боб. +адимги Хитой фалсафаси. 
Конфуцийлик. 
+адимги даврда то янги даврга =адар 
шаклланиб келган ва ривожланган Хитой 
фалсафаси турли хил йыналиш, о=
имларга
бойдир. Уларда фалсафий таваккур =адриятларини 
ишлаб чи=ишга жазм =илган машхур кишилар, 
ыз даврининг кызга кыринган донишмандлари 
табиат инсон ва жамият хаётига таълу=ли
кыпгина 
муаммоларнинг 
реал 
ечимини 
излайдилар, уларни ыз ижтимоий идеалларидан 
келиб чи==ан холда щал этишга уринадилар. 
Табиийки, муаммоларнинг ечими бир хил эмас, 
чунки олам чексиз ва бенихоядир. Уларни 
чегараланган назарий тамойиллар тизими 
воситасида жиловлаб олиш осон эмас. Фалсафий 


144 
мактаблар, йыналишларнинг 
турли 
туманлигини, асосан шу билан изохлаш мумкин. 
Хитой фалсафий тафаккури бирмунча 
кейинро= шаклланиб, =адимги 
юнон-грек 
мифологик тафаккурга ыхшаб кетади. Хитой 
мифологиясида бутун коинот-осмон, ер ва 
табиат ходисалари илохийлаштирилган былиб, 
инсон хаёт кечириш мухитини ташкил =илади. 
Айнан 
шу 
афсоналаштирилган 
мущитдан 
нарсалар, 
ходисалар 
мавжудлигини 
таъминлайдиган, уларни бош=ариб турадиган
олий бир тамойил келтириб чи=арилади . Бу 
тамойил кўпинча олий хукмдор («шанди»), 
баъзан эса оддий осмон («янь») сифатида ишлатиб 
келинган. 
Хитой фалсафасига хос жихатлардан бири 
табиат 
ходисаларини 
ёппасига 
тирик 
мавжудодларга айлантиришга уриниш. Ылган 
одамларнинг рущи щам олам кезиб юради
уларнинг рухи арвохларини хурмат =илиш ва 


145 
улардан мадад сыраш одам тусига айланган эди. 
Рущлар келажакнинг сирли пардасини очиб беради, 
одамлар хул=-атвори фаолиятига =атти=
таъсир этади. Бундай =адимги асотирлар 
милоддан аввалги икки мингинчи йилларга бориб 
та=алади. 
+адимги хал=
лар тарихида былган каби
Хитойда щам сещрли формулаларга таянган 
щолда фол очиш амалиёти кенг тар=алган эди . 
Рущлар билан муло=
отга киришиши саъй -
харакатлари кишиларнинг одатий эъти=одига
айлана борган. Уларнинг баъзи намуналари, 
=
олди=
ларини бронзадан ясалган идишларда

«Ызгартиришлар 
китоби» да 
са=
ланиб
=олганлигини кырамиз . Милоддан аввалги VII-V 
асрларга таалу=ли кыпгина ажойиб асотирлар
мажмуасини «То\ ва денгизлар китоби» да хам 
учратиш мумкин. 
Хос кишилар, кыпчилик томонидан хурмат 
эхтиром ила тан олинган донишмандлар 


146 
таъсирида аста секин Хитой фалсафий 
тафаккури шакллана берган. Кып холларда 
уларнинг исмлари ани= былмасада, айнан улар
асотирлар, афсоналар маънавий таъсиридан озод 
была борганлар ва олам ты\рисидаги илк 
дунё=
арашни 
ызларида 
шакллантириб

ривожлантирганлар. Шуниси 
эътиборлики, 
уларнинг =арашларида афсонавий ва дунёвий 
билимлар бир бири билан бевосита бо\ланиб, бир 
бирини тылдириб борган. 
Хитой фалсафий тафаккурининг ызига хос 
томонларидан бири во=еий ходисалар , билиш, 
ижтимоий щаёт, кишилар ызаро муносабатлари, 
ахло=ий камолот ха=идаги щар =андай фикр 
мулохазалар инсон меъёри билан узвий бир тарзда 
бо\ланганлигидир. Хитой фалсафий маънавияти 
хилма хил бўлишга =арамасдан, мощиятан ички 
бар=арорликни , бир бирига бо\ланиб кетишни 
ташкил этади. О=ибатда , Хитойларга хос фикр 
юритиш усулининг устунлиги ты\рисида фикр 


147 
шаклланиб, ызга фалсафий =арашларга нисбатан 
бето=атлик хиссиёти юзага келади. 
Хитойда фалсафий фикрнинг шаклланиши ва 
ривожланишида Хитой маърифатчилигининг
намунаси былиши мумтоз китобларга назар 
ташлаш ма=садга мувофи=дир . Бундай китоблар 
милоддан аввалги биринчи минг йиллик ва «юзта 
мактаб» деб аталмиш даврда вужудга келган. Бу 
китобларда Химтой жамиятининг тарихига, 
маънавий маданияти, давлатчилиги, ижтимоий 
хаёти, фалсафаси, =онунчилигига оид билимлар, 
\оялар кенг ырин олган. Хитой зиёлиларининг 
шаклланишида 
уларнинг 
ахамияти 
бе=
иёс
былганлиги 
маълум. Бундай 
билимларни 
эгаллаган кишиларгина амал шохсупасидан ырин 
эгаллашга муяссар былганлар. Хитойда мавжуд 
былган барча фалсафий таълимотлар ХХ асрга 
=адар бундай китобларга мурожаат =илганлар, 
исбот-далил сифатида улардан фойдаланганлар. 


148 

Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   91




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling