Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти

2-расм. ГУН-4 гидрозарба насоси

3-расм.ГУН-4 гидрозарба насоси
Кўп фазали ўзаро таъсирланувчан ва ўзаро киришувчан суюқликлар ҳамда газлар ҳаракати учун академик Х.А.Рахматулин [7, 36 бет]назариясидан фойдаланиб, проф.А.А.Хамидов томонидан таклиф этилган тенгламани ўрганамиз.
Кўп фазали суюқликлар механикаси тенгламалари массасининг сақланиш қонуни, импульслар ва бошқа физик қонуниятларга бўйсинади.
Шунинг учун бирор физик моделни қаралаётганда массалар орасидаги балансни, энергияни шу қаралаётган S сирт билан чегараланган
ҳажмга эга муҳитининг ҳар бир ташкил этувчи фазаси учун ёзиш керак бўлади. Қаралаётган муҳитда қатнашаётган ҳар бир фазанинг бошқа фаза билан ўзаро таъсири, киришувчанлиги ва ҳар бир фазанинг чегараловчи муҳити билан ўзаро таъсири ҳам катта роль ўйнайди ҳамда алоҳида ҳисобга олиш зарур. Юқорида келтирилган назария асосида № IAP 20130362. (ихтиро)
Поршенли гидротараннинг ишчи камерасидаги кўп фазали суюқликлар ҳаракати қонунларини қараб чиқамиз. Поршенли гидротараннинг ишчи камерасидан чиқувчи, сатҳи доимо бир хил турувчи бассейн билан боғланган АВ қувурдаги суюқлик ҳаракатини кузатамиз (3-расм). Қувурдаги тешикни бир онда очиш натижасида кўп фазали суюқлик ҳаракати секин - аста тезлашиб бориб, тезлик маълум қийматга етгач, ортиши тўхтайди, ҳаракат барқарорлашиб, маълум даражага етганда текис ҳаракат бошланади.



4-расм
Поршенли гидротараннинг ишчи камерасидан чиқувчи суюқлик ҳаракатини туташ муҳитдаги кўп фазали суюқлик ҳаракати деб қараймиз. У
Ҳолда қаралаётган туташ муҳитнинг ҳар бир нуқтасида суюқликда қатнашаётган фазаларнинг сонига тенг бўлган вектор тезликлар мавжуд,
Бундан ташқари қаралаётган муҳитнинг ҳар бир нуқтаси зичликларга ҳам
Эга бўлади. Ҳар бир соҳадаги бут езликларнинг ўрта қийматини ҳам қабул
қиламиз.
Поршенли гидротараннинг ишчи камерасидан чиқувчи суюқлик ҳаракатини бошланишида беқарор, кейинроқ эса барқарор ҳаракатга ўтади. Маълумки кўп фазали суюқликлар ҳаракат тезлиги, босими ва бошқа параметрлари S ҳар бир фазаси оқим йўлининг ва оқибўтиш t ва қтининг функциясидир (беқарор ҳаракат).

Оқимнинг ҳар хил оқишида юқорида келтирилган параметрларнинг

оқим йўлига ва оқиш ва қтига боғлиқ равишда ўзгариши шарт бўлмаслиги ҳам мумкин. Бу параметрлар S оқим йўлининг маълум бир қийматида бир неча ва қт давомида ҳам ўзгармас бўлиши мумкин. Бу ҳолда юқоридаги параметрларнинг хусусий ҳосилалари оқим ва қтининг ошкормас функцияси бўлиб, булардан олинган ҳосилалар нолга тенг бўлади [3, бет. 9].
Ҳаракат тенгламасидаги параметрларнинг ўзгариши ва қт ўзгариши билан эмас фақатгина оқим йўлига боғлиқ ҳолда ўзгаради. Барқарор ҳаракат давомида оқимнинг кўндаланг кесими ва қт давомида ўзгармай қолаверса, бундай ҳаракат текис ҳаракат бўлиб, оқим тезлиги ҳам бутун оқим бўйлаб ўзгармайди. Оқим тезлиги, босими ўзгармас бўлиб, ҳаракат барқарор бўлади, қуйидаги тенгликлар ўринлидир:

Кўп фазали сиқилувчан суюқликларнинг барқарор оқимини ўрганишда

Бернулли тенгламасинин гкўп фазали суюқликла р учун Х.А.Рахматулин тенгламасидан фойдаланамиз ва унигидротаранқувурининг 1- 1 ва
2- 2 ,кўндаланг қирқимида қараймиз [5, бет. 19, 6, бет. 224]

Буерда: оқимкузатилаётган 1- 1 ва 2- 2 қирқимлар орасидаги бирлик оқим массаси энергиясининг йўқолишини ҳарактерловчи коэффициент. Фазаларнинг ҳажмий концентрацияси эса қуйидаги тенгликни қаноатлантиради:

5-расм
Бу ерда: – биринчи ва иккинчи фазаларнинг ҳажмий концентрацияси. Бернулли тенгламаси (2.15) формуладан фазалар орасидаги ўзаро таъсир коэффициентини қуйидагича ёзамиз [62, бет. 28, 87, бет. 114]:



Бу ерда: k– фазалар орасидаги ўзаро таъсир коэффициенти.
Х.А.Рахматулин, Қ.Ш.Латипов, А.А. Хамидовларнинг тадқиқотлариг аасосланиб дисперс аралашманинг потенциал тезлигини қуйидагича ёзамиз[85, бет. 98, 88, бет. 57]:

Бу ерда:

Бернулли тенгламасига асосан кўп фазали суюқликларнинг 1 ва 2
қирқим орасидаги ҳаракати (2.15) тенглама орқали ёзилди. Фазалар орасидаги ўзаро таъсир кучини кичик миқдор деб қарасак, 1 ва 2 қирқим орасидаги қуйидагича ифодаланади:

тенгламадан қуйидаги Бернулли тенгламасини ҳосил будади:

формуладаги янги ҳад инерцион напор дейилади ва
қуйидагича ёзилади:

Агарда катта ҳажмли резервуар мавжуд бўлса ҳамда ундаги суюқлик сатҳини ўзгармас деб фараз қилинса, у ҳолда бошланғич қирқимдаги босим тахминан доимий бўлиб сақланади ( const ).