Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти

1.2Гидроаккумуляция электр станцияларининг иш режимини оптималлаштириш ва технологик жараѐнини бошқариш.
“Гидроаккумуляция электр станцияларининг иш режимини оптималлаштириш ва технологик жараѐнини бошқариш”номли учинчи бобида сув ҳажмининг чеклови бўлганда ҳамда КЮГ ни максимал таъминлаш ва ѐқилғининг оптимал сарфи шартлари бажарилганда ГАЭС ва ИЭС орасида юкламанинг энг мақбул тақсимоти мезони бўйича ГАЭС сув сарфини бошқариш масаласининг оптимал ечими усуликелтирилган. Бундан ташқари бу бўлимда ГАЭСда энергияни ишлаб чиқариш ва тўплашнинг технологик жараѐнини автоматлаштириш имконини берадиган ҳар хил ва риантларнинг технологик ва функционал схемалари берилган.
ГАЭСнинг кунлик иш режимининг ИЭС билан биргаликдаги ишини
оптималлаштириш масаласининг ечими қуйидаги шартлар ва чекловлар
асосида амалга оширилади.
РНда қув ва тлар баланси шарти:

ТРда қув ва тлар баланси шарти:

Бунд ИЭСнинг кунлик умумий қув ва ти.

Сув ҳавзаларидаги сув ҳажми чеклови:

ТР ва НР даги напор қийматларининг тенглиги ≈

(1.11), (1.12) ва (1.13) ларни ҳисобга олиб тизимда шартли ѐқилғининг
минимал сарфини таъминлайдиган ГАЭС ва ИЭС даги юкламаларнинг энг мақбул тақсимотини ифодаловчи Лагранж функцияси шаклидаги мақсад функцияси қуйидагича ҳолда берилади.

бундаλН, λГ
–Лагранжнингноаниқкўпайтмалари, В – шартлиѐқилғи
сарфи, i =1,2,… n – ТР ва НРоралиғидагиҳисобий ва қтинтер ва линингномери, j=1,2,…m – оптималлаштириш даври давомидаги ҳисобий вақт интервалининг номери.
(1.14)нинг ечимини топиш учун ……АЭС ва NТЭСқув ва тлар бўйича
хусусий ҳосилаларни топамиз ва уларни нолга тенглаштириб, ўзгаришлар қилиб, қуйидаги тенгламага эга бўламиз

Қуйидаги қисқартиришлардан кейин….

(1,15) тенгламани қуйидаги кўринишда ѐзамиз

Бундаb(t₁)=b(t₂)=b(t_m) – ИЭСқув вати ўзгарганда ѐқилғининг нисбий
ўзгаришлари, q_нс(t₁)….. q_нс(t_n)…..НР да ГАЭС қув ва тиўзгаргандасув
сарфининг нисбий ўзгариши, q_гэс(t₁)….. q_гэс(t_n) ТР да ГАЭС қуввати ўзгарганда сув сарфининг нисбий ўзгариши.
(1,16) тенгламага кирувчи барча қийматлар, Лагранжнинг
Кўпайтмаларидан ташқари, агрегатларнинг энергетик характеристикалари
(N_ТЭС=f(b), N_ГАЭС=f(Q)) билан аниқланади ва улардан фойдаланиб λ_н ва λ_г кўпайтмаларини ҳисоблаш мумкин. Бу кўпайтмалар 1 м³ сувнинг ѐқилғи самарасини ифодалайди, улар ТР ва НР да шартни қаноатлантирадиган сув ҳавзаларидаги чекланган сув ҳажмлари асосида сув сарфининг ҳисобий қийматларини таъминлаш нуқтаи-назаридан аниқланади.
Оптималлаштириш даврида ИЭС ва ГАЭС ресурслари бир хил самарали
равишда ишлатиладиган, λ = const сақланадиган режим энг мақбул режим ҳисобланади.
Масалан, ГАЭСнинг ҳар хил қувватлар билан ишлашида энг яхши
вариант сифатида ИЭСнинг қув ва ти ўзгармас N_ТЭС=const ва унга мос келувчи
энг оптимал ѐқилғи сарфи бўлган вариант ҳисобланади, бунда (1.11, 1.12, 1.13)шартлар бажарилиши керак.
Ҳисоблар натижалари келтирилган энергетик характеристикалар N_ГАЭСi- Q_гаэсi и N_ТЭС – b кўрсатади.
ГАЭСнинг максимал қув ва ти ИЭСнинг унинг учун оптимал бўлган b_опт
шартли ѐқилғи сарфига мос келади. Маълум ва қт t юклама графигининг
(P –N_TЭС), (N_TЭС– Р)=f(t) ўзгариши фақат ГАЭС қуввати, унга мос равишда Q_гаэсi қийматлари ўзгариши билан таъминланади. Паст напорли ГАЭС ларда сув ресурслари кам бўлганда напор ўзгариши сезиларли бўлиши мумкин, шу сабабли тизим ишини оптималлаштиришда ҳисобларга ГАЭСнинг напор ва сув сарфи характеристикалари асосида напор ўзгаришини ҳисобга олувчи керакли ўзгартишларни киритиш керак.
Талимаржон ИЭС даги суткадаги тиғиз қувватни ГАЭС қуввати билан алмаштиришнинг юқорида келтирилган услуб бўйича ҳисоблари натижалари суткада 230 т.ни тежаш мумкинлигини кўрсатди.