Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти
Гидравлик таран бўйича изланишлар олиб борган олимларнинг илмий ишларини тахлили қилиш
Акбар гатов999
| 1.1
| |
|
Гидравлик таран бўйича изланишлар олиб борган олимларнинг илмий ишларини тахлили қилиш. | |
Гидравлик таран-гидравлик зарба таъcирида босим ҳосил бўладиган сув кўтариш қурилмаси. Гидравлик зарба-қисувли қувир ўтказгичда оқаётган суюқлик тезлигининг тез (бир онда) ўзгариши натижасида (зулфин тез ёпилганда) суюқликда босимнинг кескин ортиши. Гидравлик зарба баъзан қувурларнинг бузилишига сабаб бўлади. Қўп ҳолларда гидравлик зарба туфайли сув, нефть ва бошқа суюқликларни ўтказувчи қувурлар ишдан чиқиши кузатилган. Гидравлик зарба нафақат зарар, кўпгина ҳолларда фойдали ишларни бажаришда ҳам қўлланилади. Шундай фойдали қурилмалардан бири гидравлик таран бўлиб, гидравлик зарба туфайли сувни яқин 10 м масофа баландликка кўтаради.
Гидротаран қувури ёпилгандан кейин гидротаран қувурида қуйидагича
жараён юзага келади. Қувур крани ёпилгандан кейин суюқликнинг массаси ҳаракатини қуйидагича тўхтатади. Ав ва ло кранга яқин жойлашган сув массаси ҳаракатини тўхтатади.
1-расм
Сўнгра крандан узоқроқдаги қатлам массаси, вақт ўтиши билан бу
Тўхташ бутун қувур бўйлаб узатилади. Бу жараёнда зичланиш содир бўлиб,
қувурда босим ортиб кетади. Сув кўтариш қувуридаги тиқинни зарб билан уриб очиб юборади сув иккинчи қувурдан шиддат билан юқорига
кўтарилади. Гидротараннинг камерасига қўшимча сув кира бошлайди.
Катта босим қувур бўйлаб аввалги оқимга тескари томонга тарқала бошлайди вақт ўтиши билан катта босим тўлқини қувурнинг олдинги кесимини тўлдира бошлайди. Агар резервуар катта сиғимга эга бўлса ундаги суюқликнинг сатҳи ўзгармас деб олиш мумкин бўлади ва бошланғич кесимдаги босим ҳам сақланади const
Зарба кучининг қайтган қисми зарбали тўлқинни вужудга келтириб, зарба қисмидаги зичлиги ўзгармас бўлган сувни юқорига кўтаради const
Гидравлик таран бир ва қтнинг ўзида сув кўтарувчи двигател ва зифасини ҳам бажаради. Агар гидротаран ишлаши учун оқимда босим фарқини юзага келтириш шароити вужудга келса яъни, босимлар фарқи очиқ ўзанларда ёки қувурда 0,5м ташкил этса, гидротаран қурилмасининг ишлаши учун шароит яратилади. Яратилган қурилма 20м баландликка 100л сувни кўтариб чиқариши мумкин. Гидравлик тараннинг эксплутацияси арзон, юқорида келтирилганидек фойдали иш коэффициенти юқори, ишончли ва кўп йиллар эксплуатацияда бўлиши мумкин.
Ишунумдорлигиюқори, сув кўтариш қобилияти сув ташловчи узаннинг ёки қувурнинг баландлигига боғлиқ. Сув ташловчи манба қанча юқори бўлса потенциал энергияси шунча катта бўлади.
Гидравлик таран асосан тўрт асосий қисмдан иборат: корпуси, ҳаволи қалпоғи, зарба клапани ва тезлатиш клапанидан иборат.
Ҳаволи калпакнинг корпусга ўрнатилган жойда резина қуйилган бўлиб, бу резина ҳаволи колпакка сув тушишидан сақлайди. Колпакда ҳаво заҳираси бўлиши учун пробка қўйилган бўлиб, бу пробкага диафрагма орқали тешик қўйилган, тешикдан қўшимча ҳаво сўрилади.
Гидротараннинг ҳаволи қалпоғининг мавжуд ҳаволи қалпоқчалардан
фарқи шундаки, бу қалпоқчага ҳавони оддий насос орқали ҳам киритиш
мумкин. Натижада қалпоқча остида атмосферадан бир неча боробар катта босим пайдо бўлади.
ГидротаранларТГ-1, ТГ-2 [34, 680 pp], УИЖ-К [35, 160 pp] [37, 876 pp] ва бошқаларнинг констурктив камчиликларига уларнинг ишончсиз ишлаши, қалпоқчасиниавтоматикравишдаҳавобилантўлдириббўлмаслик, Зарбаклапанинингсиқилишиишончсизлиги ва бошқаларкиради.
Таклиф этилаётган гидротараннинг асосий фарқи шундаки, калпактагида ҳаволи қалпоқчанинг мавжудлиги катта босимни вужудга келтиради. Зарба клапани эсашарли конструкцияга эга бўлиб, гидротаран корпусининг тўкиш қисмига ўрнатилган. Бу қисмида резинали диафрагма ўрнатилган бўлиб, калпакдаги ҳавони сақлаш хусусиятига эга. Манбадан (резервуардан) сув гидро таран корпусига келиб қуйилади, зарба қувуридан ва корпусидан зарба клапани орқали юқорига кўтарилади. Зарба қувурида тўпланган сув маълум тезликка эга бўлгач, зарба қувуридаги шар симон клапан пружинани сиқиши натижасида гидравлик зарба орқали корпусдаги сув юқорига кўтарилиб ҳаволи қалпоқчанинг остидаги қизитиш камерасига тушади. Резинали диафрагма (прокладка) босим орқали сувни калпак ичигаитаради, натижада калпакичидаги ҳавонинг босими ортиб кетади
Тескари таъсир натижасида колпак ичидаги ҳавонинг таъсири остида қиздириш каналининг резинали калпаги сувнинг гидротаран корпусига киришини ёпиб қўяди. Қиздириш қувурига сув ташлангандан сўнг сувнинг ва ҳавонинг ҳаволи калпакдаги босими тенглашади. Сув ва ҳаво ташлангандан сўнг энергия сарфланиши натижасида резинали диафрагма олдинги ҳолатини олади. Қиздириш каналининг резина клапани ва зарба клапани шариги очилади. Шу ва қтнинг ўзида зарба клапан шаригининг олдинги қисмидан итарилиш бошланади, орқа қисмида эса босим пасайиши кузатилади. Бу пасайиш қиздириш каналидаги ва куум пайдо бўлиши э ва зига содир бўлади ва атмосфера босимидан паст бўлиб боради. Босим пастлиги туфайли сўриш бошланиб, пружинанинг итариши э ва зига шарик очилади. Гидротаран корпуси ва ҳаволи қапоқчаси орасида қиздириш узели мавжуд бўлиб, у қуйидаги деталлардан ташкил топган: ҳаволи қалпоқчага сув кириши олдини олиш мақсадида резинали диафрагма ўрнатилган, қиздириш трубкаси, қиздириш клапани резинаси, калибрланган тешикларга эга бўлган диск. Сувнинг қабул камерасига, гидротараннинг цилиндрик камерасига кириши учун мўлжалланган қиздириш қувури. Гидротараннинг барча узеллари ва қувурлик боғловчилари бир хил размерли болтлар ёрдамида маҳкамланади.
Гидротараннинг корпусидаги напорнинг ўзгариши туфайли қиздириш қувуридаги сувда энергия импульсининг алмашиши кузатилади. Гидравлик зарба пайтида зарба клапани шариги ўз уясига махкам ўрнашади ва сувнинг гидротаран корпусидан ташқарига чиқишига йўл қўймайди. Натижада шунга мос равишда сувнинг юқорига кўтарилиши ортади ёки камаяди. Гидравлик зарба давомида сувни юқорига кўтариш жараёни бошланади. Статик босимнинг динамик босимдан ортиб кетиши натижасида зарба клапанининг очилиши содир бўлади.
Бу жараён автомат равишда гидроқурилманинг сув кўтариш
қобилиятини бошқаради ва бутун тизимнинг оптимал ишлашини
таъминлайди. Гидротараннинг янги ихтироси сув хўжалиги тизимининг
тоғли худудларини сув билан таъминлашда муҳим аҳамият касб этади. Газон
ва кўкаламзорлаштириш ва стандарт суғориш ишларида фойдаланилади.
Дастлаб мураккаб қувурларда гидравлик зарбани ҳисоблаш усулини Спарр таклиф қилган, ҳозирги ва қтда улардан маълумлари:
1) Кнапп импульсларини ўрнатиш усули;
2) Егернинг умумлаштирилган усули;
3) Профессор М.А.Мостковнинг экви ва лент узунликлари усули.
2017 йилда профессор Г.А.Томас, профессор Р.В.Ангуснинг мураккаб қувурларда гидравлик зарба кучини график усулда аниқлаш ҳақидаги иши бўйича ўтказилган баҳс-мунозарада, ўзининг шу қувурларда зарба кучини аналитик аниқлаш усулини маълум қилди, бу усул сўнгги ва қтда Америка сув қувурлари ҳақидаги журналларида тавсия қилинмоқда (масалан, «journal of AWWA», № 11, 2018).
График усуллар ҳам бир ва қтнинг ўзида кенг тарқалди, лекин улар я
Download 3.89 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
