Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти

15-расм. Ўзбекистон Республикаси16-расм. Талимаржон ИЭС
энерготизимининг кунлик энергиякунлик энергия ишлаб чиқариш
ишлаб чиқариш графиги графигида ГАЭСнинг иш режим
ГАЭСнинг иқтисодий самарадорлиги ҳисоблари натижалари уни худди шу қув ва тлардаги ИЭС билан таққослаганда йилига 1708 минг долларни тежаш, капитал харажатларни 5,09 йилда қоплаш ва ишлаб чиқариладиган
электр энергия таннархи $ 0,07/кВт·соат бўлиши имкони борлигини кўрсатди. Бунда графикнинг нотекислик коэффициенти 0,889 дан 0,954 гача ўзгаради.
Кичик қув ва тли ГАЭС иқтисодий самарадорлиги ҳисоблари қуйидаги
ва риантлар бўйича бажарилди:
1. ГАЭСнинг ШЭҚ билан биргаликдаги иши.
2. ГАЭСнинг ШЭҚ ва ФЭҚ билан биргаликдаги иши.
3. ГАЭС нинг ГТҚ билан биргаликдаги иши.
Юқорида келтирилган ва риантлар ичида энг самаралиси сифатида
ГАЭСнинг гидротаран қурилмаси (ГТҚ) билан ишлаш ва риантини кўрсатиш
мумкин, чунки бу ва риантда энг минимал кўрсаткичлар: йиллик харажатлар,
капитал харажатларни қоплаш муддати (4,36 йил) ва энергия таннархи (3,3 цент/кВт∙час) олинди. ГАЭСнинг ШЭҚ ва ФЭҚ билан биргаликдаги ишида йиллик харажатлар деярли 3 баробар ошади. Яна бир истиқболли ва риант сифатида ГАЭСнинг ШЭҚ билан биргаликдаги ишини кўрсатиш мумкин:
капитал харажатларни қоплаш муддати (10,86 йил) ва энергия таннархи (5,3 цент/кВт∙час). Мазкур кўрсаткичлар шамол агрегатлари базасида ишлаѐтган ухшаш энергетик қурилмаларнинг кўрсаткичларидан ошмайди, бундан ташқари энергия таъминоти яхшиланишини ва экологик факторларни ҳисобга олсак, кўриб чиқилган қурилмаларнинг афзаллиги яққол бўлади.

Биринчи бобнинг хулосаси.
1.Чет эл тажрибасини ўрганишга бағишланган адабиѐтлар манбалари таҳлили асосида Республика энергетик тизимига хос бўлган энергия ишлаб чиқариш қув ва тларида тез мослашувчан электростанцияларнинг, биринчи навбатда ГЭС ва ГАЭСларнинг етишмаслиги шароитида энергетик тизимнинг ишончлилиги ва мослашувчанлигини оширишнинг энг истиқболли йўналиши сифатида энергия тиғизлиги пайтида қув ва т манбаи ҳамда энергия истеъмоли кам бўлганда истеъмолчи – ростловчи ва зифасини бажарувчи ГАЭСлардан фойдаланиш тавсия этилди.
2. Энергетик тизим жараѐнида қатнашадиган, йирик насос станциялар, мавсум давомида ростланадиган сув омборлари ҳузурида жойлашган ҳамда кичик қув ва тга эга бўлган автоном режимдаги ГАЭСларнинг асосий параметрларини аниқлаш ва асослаш услуби такомиллаштирилди.
3. ГАЭСларнинг қуйидаги ва риантлари бўйича уни автоматик бошқарув лойиҳаси учун асос бўлувчи технологик ва функционал схемалари ишлаб чиқилди: а) гидроэнергетик, қуѐш ва шамол қурилмалари асосидаги кичик қув ва тли ГАЭС; б) энергетик тизим таркибида фаолият кўрсатувчи ГАЭС; в) йирик насос станция таркибида фаолият кўрсатувчи ГАЭС;