Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик -қурилиш институти

3.2 Фонтаннинг ишлаши учун босимли қувурдаги ишқаланишга йўқотиладиган босимни гидравлик ҳисоблаш.
Берилган малумотлар:
D-фонтаннинг босимли қувурининг диаметри - 63 мм
L- узунлиги -100 м
- пластмасса қувур геборларининг абсолют ғадир - будирлиги.
=0,018 (мм)
Хисоблаш:
1. Рейнольдс сонини топамиз:

2. Қувур узунлиги бўйича қаршилик коефитсентини топамиз:
( / +68/Re
3. Дарси- Вейсбах формуласини ишлаймиз:
=
4. Сувнинг керакли кўтарилиш баландлиги қуйидагича топилади:
H= + =10+2.69=12.69 м
Гидротаран тизимининг қўлланиладиган параметрларида клапан ишлаши натижасида (Q=0.85 л/с сарф, босим P=10 , баладлик H=11.4 м ) ишни бажаради деб ҳисобланади. Демак босимлар фарқи қуйидагича бўлади: 12,69м-11,4м=1,29м. Биз эса 12,69 м босим ҳосил қилишимиз керак.
5. 12,69 метр босим ҳосил қилишимиз учун гидротаранни янги кўрсаткичларга мослаймиз. Бунинг учун Богомолов формуласини қуйидаги кўринишда ёзамиз:

6. Гидротараннинг ишлаши учун керак бўладиган сув сарфи қуйидагича топилади:
( /c)
7. Мослаш кўрсаткичи бўйича сарфларни фоиз ҳисобида аниқлаймиз:]

8 Гидротараннинг сув қабул қилиш фарқи қуйидагича аниқланади:
∆Q=0.0267-0.024=0.0027 ( /c)
9. 30×60 метрли бассейннинг сув сатхи юзаси 1800
Баландлиги 1 см бўлган сув сатҳи 18 ҳажмга эга бўлади.
Гидротараннинг доимий ишлаши натижасида 18 ҳажм қуйидаги ва қт давомида ишлайди: t=18/0.027=6666 c=1.85 cоат
10. Агар фантан кундуз куни, яъни 12 соат ишласа, унинг сатхи ∆H=12/1.85=6.48 см- га пасаяди. Кечки пайт, яни куннинг қолган 12 соатида бу ҳажм яна қайтадан тўлади.
3.3 Бассейннинг чиқиш каналига ўрнатилган гидротаранни гидравлик хисоблаш.
Берилган малумотлар:
- сув сатҳи айирмаси(ишчи босим). Z=1.5 м
-биринчи сув кўтарилиш баландлиги. м
-икинчи сув кўтарилиш баландлиги. м
-қабул қилиш қувурининг узунлиги L=10 : пўлат қувирнинг диаметири
D=219 мм деворининг қалинлиги – 8 мм:
Қувирнинг ички диаметири d=219-8-8=203 мм =0.203 м .
Хисоблаш;
1. қувурнинг кўндаланг кесим юзасини топамиз:
𝜔 =
2. энг юқори сув сарфи қуйидагича топилади: Шези формуласи.
Q=
Бунда - сув сарфи қуидагича топилади
𝜇=
=1.06 қувирга киришдаги қаршилик.
=9.55 клапиннинг қаршилиги.
Қувир деворининг нисбий ғадир-будурлиги аниқлаймиз.

Қабул қилувчи сувнинг энг юқори тезлигини аниқлаймиз:
𝜗=𝜇
Рейнольдс сонини аниқлаймиз:

Рейнольдс сонига боғлиқ равишда Дарси коэффисентини аниқлаймиз: 𝜆=0,025
Сарф коэффисентини қуйидагича аниқлаймиз:
𝜇= =

Қабул қилувчи қувуридаги энг юқори сув сарфи қуйидагича топилади: Z=1,5m

3. Сувнинг энг юқори тезлигини топамиз:
𝜗=
4.энг юқори сарфда оқимнинг тезланиш ва қтини аниқлймиз:

Гидротараннинг ишлаши уриш клапининг қанча очилишига боғлиқдир. Қуида сарфни ўзгартирувчи болтнинг қанча буралишига боғлиқ равишда ва қтнинг ва тезликнинг ўзгариши кўрсатилган:
Q=100%, =1,019 c
Q=50%, =0,509 c
Q=25%, =0,255 c

Q=100%, 𝜗=1,51;

Q=50%, 𝜗=0,755;
Q=25%, 𝜗=0,377;
5.Жуковский формуласи орқали уриш тўлқинини тарқалиш тезлигини аниқлаймиз:
C= ,
C=
6.Уриш фазаси (гидравлик урилишни тасир даври):
𝜏=
7.Уриш клапининг ёпилиш ва қти:

Бунда а=0.203 m – уриш клапининг максимал йўли (клапининг маркази билан таянч эгар орасидаги масофа)
Q=100% , =1,51 a=0,203 m; = =0,134 c
Q=50% , =0,755 a=1015 m; = =0,134 c
Q=25% , =0,377 a=0,051 m; = =0,134 c
Юқордаги кўрсаткичлардан кўриниб турубдики, уриш клапинини хар хил катталикларда бурасакда, клапининг ёпилиш ва қти бир хилдир, яъни t=0.134 сек.
8. уриш клапининг очилиш ва қтини аниқлаймиз(3.12):
Q=100% , = =0,203 c
Q=50% , = =0,14 c
Q=25% , = =0,1 c
9. Умумий тсикл учун кетган ва қти (3.13) формула орқали аниқлаймиз:
Q=100% , T=1,01+0,0158+0,134+0,203=1,363 c
Q=50% , T=0,51+0,0158+0,134+0,14=0,799 c
Q=25% , T=0,025+0,0158+0,134+0,1=0,275 c
10 (3.20) формула орқали 1 минутда урулшлар частотасини аниқлаймиз:
Q=100% , n= =44,02
Q=50% , n= =75,1
Q=25% , n= =218
Богомолев формуласи орқали гидроуриш ва қтидаги босимини аниқлаймиз:
Q=100% , =101,9*1,51*1263,3* =22919,7 2,29
Q=50% , =101,9*0,75*1263,3* =11384 1,14
Q=25% , =101,9*0,377*1263,3* =5722,3 =0,572

(3.17) формула орқали , босимини литр сув устунини каталигига ўтказамиз:

=22,9 м ,
=11,4 м,
=5,72 м ,
12. Хайдаш клапининг тирқиши d=0.0133 м^2 га тенг бўлади. Хаво колпакига ташланган сувнинг ҳажмини аниқлаш учун (3.18) формула орқали бир марталик гидравлик урулишини ва (3.19) формула орқали сув сарфини аниқлаймиз,(H=4 м):
=
Q=50% , =0,62 *0,0158=0,00175 =1,57 = =1,963
Q=25% , =0,62 *0,0158=0,0007 =0,7 = =2,54
ҳ=10 м баландликда ёмғир яратувчи насадок ва фантаниниг ишлаши учун керак бўладиган ташланган сув сарфини ва ҳажмини аниқлаймиз . (бир марталик урилиш учун ):
Q=100% , =0,0021 =2,21
= =1,62
Q=50% , =0,00068 =0,68
= =0,85
Q=25% га ёмғир яратувчи насадок ишлаши учун босим етмайди, чунки, сувнинг кўтарилиш баландлиги – 5.27 м керакли босимдан кам. Хар бир ёмғир яратувчи насадокка кетадиган сув сарфи-0.05 . Биринчи ҳолатда n=1.32/0.05=92 дона, икинчи ҳолатда n=0.85/0.05=17 дона насадокни ишлатиш мумкун.