Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Annotatsiya: Mazkur ishda ma’lumotlarni uzatish jarayonida ularning 
ishonchliligini oshirish uchun xizmat qiladigan shifrlash algoritmlari qarab o‘tilgan. 
Shifrlash algoritmlarining ishlash jarayoni va ularning tahlili keltirilgan. 
Kalitli so‘zlar: shifrlash, axborot, himoyalash, shifrlovchi jadval, sehrli 
kvadrat, polialfavitli almashtirish. 
Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora 
ortib borishi, ma’lumotlarning tez oʻzgarishi kabi holatlar insoniyatni bu 
ma’lumotlarni oʻz vaqtida qayta ishlash choralarini qidirib topishga undaydi. 
Jamiyatning barcha sohalari jadallik bilan rivojlanayotgan bir vaqtda axborot 
texnologiyalari ham barcha sohalarga jadallik bilan kirib bormoqda. Bugungi kunda 
ma’lumotlar oqimining ko‘pligi tufayli ularni qisqa vaqt ichida qayta ishlash va 
ma’lumotlarni himoyalash muommolari ham ortib bormoqda. Axborotlarni 
himoyalashda kriptografik shifrlash algoritmlari asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. 
Axborot xavfsizligi ma’lumotlarni yo‘qotish va o‘zgartirishga yo‘naltirilgan tabiiy 
yoki sun’iy xossali tasodifiy va qasddan ta’sirlardan xar qanday tashuvchilardan 
himpyalashga xizmat qiladi. Bir nechta kriptografik shifrlash usullarini qarab 
o‘tamiz[1-58.b]. 
Shifrovchi jadval: Shifrlovchi jadval usuli bilan ma’lumotlarni yashirishda 
yashiriladigan matn elementlariga mos jadval yaratiladi. Yaratilgan jadvalga matn 
ustun shaklda joylashtirilib satr ko‘rinishida o‘qiladi, natijada berilgan matn 
shifrlanadi. Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida jadval ulchovlari, 
suz yoki suzlar ketma-ketligi, jadval tarkibi xususiyatlari bo‘lishi mumkin. 
Misol: SAMARQANDDAVLATUNIVERSITETI 
Ushbu axborotni yashirish uchun 3x9 jadval tanlanadi va matn ustun bo‘yicha 
ketma – ket jadvalga kiritiladi. 
S 
A 
A 
D 
L 
U 
V 
S 
E 
A 
R 
N 
A 
A 
N 
E 
I 
T 
M 
Q 
D 
V 
T 
I 
R 
T 
I 
Endi shifrlangan matn katorlar bo‘yicha aniklanadi, ya’ni uzimiz uchun 3 tadan 
belgilarni ajratib yozamiz. Yashiringan matn quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi. 

---

209 
SAA DLU VSE ARN AAN EIT MQD VTI RTI