Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
BULUTLI HISOBLASH VA KATTA MA’LUMOTLAR 
 
Rahmatullayev I.R., Sattarov M.A. - Muhammad al-Xorzmiy nomidagi TATU 
Samarqand filiali 
Cloud Computing (Bulutli hisoblash), ya’ni, boshqacha qilib aytganda "bulutli" 
so'zlari Internetning eski blok diagrammalarida bulut shaklida belgilanishi tufayli 
paydo bo'ldi. Biroq, bu bulutning vazifasi uzoq masofalardagi ma'lumotlarni uzatish 
edi. Internet tezligi oshgani sayin, bu bulutda kompyuter resurslarini joylashtirish 
imkoni paydo bo'ldi – ya’ni masofaviy serverlarga. Keyinchalik Cloud Computing - 
kompyuter resurslari manbai sifatida Internetdan foydalanish tushunchasi keldi. 
Oxirgi o'n yil mobaynida bulutli hisoblash akademiya, sanoat va hukumat 
apparat platformasida, xodimlarni tayyorlash va yangi dasturiy vositalarni 
litsenziyalashga sarflaydigan yangi infratuzilma sifatida katta e'tibor qozondi. Bulutli 
texnologiyalarda resurslar xizmat sifatida taqdim etilgan va uning mavjudligi, ishlatish 
qulayligi va oxirgi foydalanuvchilardan talab qilinadigan o'rnatish va konfiguratsiya 
xususiyatiga ega bo'lmagan infratuzilma sifatida hisoblangan yangi hisoblash 
paradigmasi sifatida aniqlanadi. Boshqacha aytganda, bulutli hisoblash quyidagi 
xizmatlarni taklif qiluvchi resurslar va ilovalar to'plami sifatida ko'rilishi mumkin. 
Oxirgi foydalanuvchilarga shaxsiy kompyuterlar, noutbuklar, PDA'lar, smartfonlar 
yoki planshetlardan ilovalarni ishlatishga imkon beruvchi SaaS (Software-as-a-
Service). IaaS (Infrastructure-as-a-Service) foydalanuvchilari bulut manbalarini 
xizmat sifatida ishlatish imkonini beradi. Foydalanuvchilarga yangi xizmatlar va 
ilovalarni ishlab chiqish uchun hisoblash resurslari va operatsion tizimlarini o'z ichiga 
olgan to'liq rivojlanish platformasi PaaS (Platforma-as-a-Service)ni taqdim etadi. 
Bulutli hisoblashning 4 turi mavjud: davlat, xususiy, gibrid va jamiyat bulutlari. 
Omma yoki tashqi bulut barcha tashqaridan foydalanuvchilarga veb-ilovalar yoki veb-
xizmatlar orqali internet orqali mavjud resurslardan foydalanishga imkon beradi. 
Xususiy yoki ichki bulutni boshqarish va boshqarish uchun mas'uliyatni o'z zimmasiga 
olgan 1 ta mijozdan foydalanish uchun qurish mumkin. Gibrid bulut ko'plab ommaviy 
va xususiy bulutli platformalarni birlashtiradi. Va nihoyat, jamoaviy bulut - bu bulutli 
hosting turi, unda savdo firmalari va banklar kabi muayyan jamoaga mansub ko'pgina 
tashkilotlar o'rtasida o'zaro almashinuv mavjud. Ushbu modellar foydalanuvchilarni 
talabga javob beruvchi resurslar bilan ta'minlab, avtonom va oshkora tizimni 
boshqarish bilan birga xizmat sifati (CPU), tarmoqli kengligi va xotira hajmida xizmat 
sifatini (QoS) ta'minlashga bag'ishlangan. Ammo, bulutli namoyishlar yaxshilashga 
qaratilgan turli harakatlarga qaramasdan, hal qilinishi kerak bo'lgan bir qator 

---

214 
muammolar mavjud. Masalan, kompyuter ishlashi va ma'lumotlarni saqlash uchun 
yuqori samarali platformalar va texnikalarni birlashtirishda mumkin bo'lgan o'lchov 
masalasini hal qilish lozim. Bundan tashqari, xavfsizlik va maxfiylik masalalari kabi 
masalalarni yechish tashkilot va mijozlar tomonidan bulutli hisoblash xizmatlarini 
keng tarqalib turish bo'yicha eng katta muammolardan biri hisoblanadi. 
Foydalanuvchilarga xizmatlarga (barcha vaqtlarda, har joyda va shaffof tarzda) 
xizmat ko'rsatish imkonini beruvchi bulut xizmatlarining jadal rivojlanishi va 
tarqatilishiga parallel ravishda, jismoniy (ya'ni, atrofdagi jismoniy muhit va / yoki 
foydalanuvchi tomonidan olib borilgan) va veb-sensorlar (masalan, Facebook va 
Twitter kabi ijtimoiy media) yuqori samarali va real vaqtda ma'lumotlarni qayta ishlash 
uchun bulutli hisoblashning ayamiyatini kuchaytiradi. Ushbu turdagi ma'lumotlar 
quyidagi xususiyatlariga koʻra katta ma’lumotlar (bid data) deb ataladi: katta hajm, 
tezlik, xilma-xillik va aniqlik. 
Boshqacha aytganda, bulutli hisoblash jamiyat tomonidan katta ma'lumotlarni 
saqlash va qayta ishlash uchun platforma sifatida tan olingan. Yaqinda o'tkazilgan 
so'rovlarda aytilishicha, buxgalteriya hisobi tashkilotlarning iqtisodiy va samarali 
ma'lumotlarni tahlil qilish va saqlash qobiliyatiga ega bo'lgani uchun muhim rol 
o'ynaydi. Masalan, ma'lumotlarni masofadan turib qayta ishlash: ma'lumotlari kiritsi, 
ma'lumotlarni tahrirlash kabi ishlar bulutda boshqarila boshlandi. Masalan, Digital 
Communications Inc (DCI), 2020 yilga kelib, raqamli ma'lumotlarning katta qismi 
bulutda boshqarilishini rejalashtirmoqda. Katta ma'lumotni hisoblash ishini va 
saqlashni yaxshilash uchun ko'plab yechimlar taklif qilingan va ishlab chiqilgan. 
Ularning ba'zilari algoritmlarning samaradorligini oshirishga, yangi tarqatilgan 
paradigmalarga ega bo'lishga yoki kuchli qayta ishlash infratuzilmalarini 
rivojlantirishga moyildir. 
Bulutli hisoblash texnologiyalari, konsepsiyalari va xavfsizlik 
Yangi uslublar va tushunchalar hozirgi yondashuvlar, asosan, vazifalar va ishni 
rejalashtirish, samarali energiya boshqaruvi, texnologiyalarni ishlatish va 
integratsiyasi, ulanishlarda o'lchovlar, ishonchli aloqalar, ma'lumotlarning maxfiyligi, 
replikatsiya va ishonchliligi bilan hal qilinmagan muammolarni bartaraf etish uchun 
talab qilinadi. ishlov berish. Misol uchun, Babamir va Xalil, o'z maqolasida Cloud 
Computing muhitida optimal rejalashtirish ish oqimlari Pareto asoslangan Gray Wolf 
Optimizer dan foydalanib, bulutli hisoblash muhitlar uchun optimal rejalashtirish ish 
oqimining algoritmini taklif qiladi. [1] Ushbu algoritm ishni bajarish vazifalarining 
qaramlik grafigini hisobga olgan holda, yaqin kelajakdagi sezgir algoritmni, Gray Wolf 
Optimizer (GWO) ni kengaytiradi. Ular WorkflowSim simulyatorini ishlatishdi va 
natijalar taklif qilinayotgan algoritm xarajatlar va ishlov berishdagi boshqa vazifa 
rejalashtirish algoritmlaridan ustun ekanligini ko'rsatadi. 
Bulutli hisoblashda maxfiylik va xavfsizlik - bu hal qilinadigan eng muhim 
masalalardan biri. Bugungi kunga kelib, bulutli texnologiyalardada axborotni 
muhofaza qilishning eng mashhur to'rtta usuli mavjud: 
1) Shifrlash; 
2) Uzatish paytida ma'lumotlarni muhofaza qilish; 
3) Autentifikatsiya; 
4) Foydalanuvchilarning izolyatsiyasi. 

---

215 
Shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, xavfsizlik har doim ham himoyani 
ta’minlamaydi. U obyektlarning mos xatti-harakatlari va oʻzaro ta’siri qoidalari, 
xodimlarning yuqori professional tayyorgarligi, texnikalarning toʻgʻri ishlashi, axborot 
xavfsizligi ob'ektlarining barcha turlarini ta’minotlarning ishonchliligi.