Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

 
3.5. Дудуқланувчи болалар нутқини текшириш 
Дудуқланишни текшириш комплекс тарзда ўтказилиши жоиз. У болани 
психологик-педагогик ва логопедик томондан текшириш ҳамда тиббий 
текшириш натижалари тахлилини ўз ичига олиши жоиз.
Дудуқланишни логопедик текшириш, уни натижаларинини қайд этиш 
қуйидаги кетма-кетликда акс эттириш мумкин: 

---

56 
 
1. Умумий маълумотлар: 
1.Ф.И.Ш. 
2.Туғилган санаси (йил, ой, кун). 
3. Уй адреси, телефон. 
4. Болани тарбияланиш ёки таълим олиш жойи. 
5. Ота-онанинг Ф.И.Ш., ёши, иш жойи ва касби.
6.Оиласининг тузилиши.
7. Ота-онанинг шикояти.
 
II.Анамнез маълумотларини йиғиш 
1. Ирсияти. 
2. Онанинг ҳомиладорлик ва туғруқ даврини кечиши.
3. 1-ёшгача бўлган давридаги ривожланиш ҳусусиятлари. 
4. Мактабгача ёш давр ҳусусиятлари.
• Нутқий анамнез 
• Болани тарбияланиш шарт-шароитлари
• Дудуқланишни ривожланиши
• Оиладаги психологик муҳит, ўзаро муносабат ҳусусиятлари 
III. Мутахассислар хулосаси таҳлили 
 
IV. Дудуқланувчи боланинг психологик-педагогик тавсифномаси 
 
V. Майда қўл моторикаси ва бармоқларни нозик ҳаракатлари, 
мимика ва артикулясион моторика ҳолатини текшириш 
1. 
Статик координация  
2. 
Динамик координасия  
3. Ҳаракатларни бир вақтда бажарилиши  
4. Бармоқларни нозик ҳаракатларини текшириш 
5. Мимиканинг иҳтиёрий ҳаракатларини текшириш  
6. Артикулясион моторика ҳолатини текшириш 
VI.Нутқий функцияни текшириш 
1. 
Артикуляция аъзоларининг анатомик тузилиши.  
2. Товуш талаффузи, фонематик эшитувни, сўзни товуш-бўғин 
тузилишини, сўзни товуш тузилишини анализ ва синтез қилиш кўникма ва 
малакаларини текшириш.
3. Нутқни лексик томонини текшириш — луғат бойлигининг миқдор ва 
сифати ҳусусиятларини текшириш. 
4. Нутқни грамматик томонини текшириш – қўлланиладиган гап 
шакллари, аграмматизмларни мавжудлиги, уларни намоён бўлиши, 
боғланган нутқ шаклланганлиги. 
5. Нутқий ҳулқ-атвор ҳусусиятлари. Алоқага киришимлиги, нутқий 
фаоллиги, вазминлиги, импульсивлиги, атрофдаги шароит ўзгаришига 

---

57 
реакциясининг ўзига ҳос ҳусусиятлари (нутқий жараёнларни динамиклиги ва 
ўз вақтидалиги, мулоқот мавзусини ўзгаришига эгилувчанлик ҳусусиятлари), 
нутқни ташкил этиш ҳусусиятлари.
6. Нутқ темпи 
7. Овоз 
8. Нафас 
9. Дудуқланишни ҳилма-ҳил нутқ турларида намоён бўлиш 
ҳусусиятлари 
10. Мускул-пай тортишиш тури
11. Мускул-пай тортишиш жойи 
12. “Қийин” товушларни мавжудлиги (товушфобияси)
13. Нутқий найрангларни мавжудлиги: (сўзларни алмаштириш; сўзларни 
жойини ўзгартириш; эмболофразиялар; нутқий мулоқотни иҳтиёрий тарзда 
чеклаш). 
14. Ихтиёрсиз ҳаракатларни мавжудлиги ва уларнинг характери
15. Дудуқланишни кучайтирувчи омиллар: ҳаяжонланиш, толиқиш, 
нотанишлар билан суҳбатлашиш, шовқин ва ҳ.з.
16. Нутқга ижобий таъсир этувчи омиллар: шовқин, ўзини назорат 
қилиш, диққатни кўчириш, нутқни ҳаракат билан уйғунлаштириш.
17. Нутқий нуқсонга муносабати: адекват, ноадекват, шахсни қадр-
қиммати тизимига таъсир этувчи (сверхценное) 
18. Логофобиянинг мавжудлиги: вазият танловли, умумий ва ҳ.з.
19. Дудуқланиш намоён бўлмайдиган даврлар мавжудлиги: доимийлик 
ва давомийлиги.
20. Ҳиссий ҳолатни дудуқланишга таъсири.
21. Дудуқланишни кечиши: проградиэнт; регредиэнт, стасионар, 
тўлқинсимон.
22. Дудуқланиш билан бирга келувчи нутқ нуқсонларини мавжудлиги. 
23. Мускул-пай тортишиш даражасини аниқлаш: энгил, ўрта, оғир, 
дудуқланиш сабабли со;злашни умуман амалга ошириш мумкин бўлмаган 
ҳолатлар.