Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
 
Расм 3.1. Туристлик хизматларнинг «Тўртта 
С
» билан ифодаланиши. 
Туристлик хизмат кўрсатиш таркиби асосий ва қўшимча хизматлар билан 
фарқланади. Туристлик корхоналар кўрсатадиган асосий хизматларга 
қўйидагилар киради: 

ташишни ташкил этиш бўйича хизматлар; 

жойлаштириш; 

туристларни овқатлантириш;

саёҳатни (экскурсияни) ташкил этиш бўйича хизматлар; 
Туристлик корхоналар кўрсатадиган қўшимча хизматларга қўйидагилар 
киради: 

туристларни суғурталаш бўйича хизматлар; 

гид (туристларга изоҳ, тушунтириш берувчи шахс), гид-таржимон 
хизматлари; 

туристларни яшаб турган жойидан унинг вақтинчалик келиб тушган 
жойигача -мамлакатгача ва тескари (трансфер) ташиш бўйича, ҳамда 
саёҳат шартларида кўзда тутилган мамлакат ҳудудида (вақтинчалик 
келган жойидан) исталган бошқа ташишлар бўйича хизматлар; 

техникани таъмирлаш бўйича хизматлар; 

ижара бериш бўйича хизматлар; 
 
Сезилмаслик
Сервис ва 
истеъмолчининг 
ўзаро боғлиқлиги
 
 
Сақланмаслик
 
Сифатнинг доимий 
эмаслиги 

---

41 

валюта айирабошлаш; 

телефон хизмати; 

почта хизмати; 

маиший хизмат кўрсатиш хизматлари; 

пляжлардан фойдаланиш хизматлари ва ҳ.к. 
Бундай бўлиниш истеъмол хусусиятлари нуқтаи назаридан олиб қараганда,
аҳамиятли фарқлар йўқлиги сабабли шартлидир. Йўлланмада қайд қилинган ва 
асосий дастурга киритилган хизматлар асосий ҳисобланади. Қўшимча 
хизматларни етиб келган жойида туристнинг ўзи мустақил ҳарид қилади. Улар 
йўлланма нархига кирмайди. 
Кўпгина ҳолатларда туристлик асосий хизматларга транспорт хизмат-
лари, жойлашиш ва овқатлантириш хизматларидан ташкил топади. Аммо, 
танишув (экскурсион), малакавий иш туризми, спорт, диний мақсадларда 
саёҳатлар ташкил этилганда қўшимча хизматлар ҳам ушбу турларнинг асосини 
ташкил этади. Асосий ва қўшимча хизматлар ўртасидаги фарқ, уларни 
дастлабки ҳарид қилинган йўлланма пакетига киритилган хизматлардан
ташкил топади. Туристларга номоддий хизматлардан ташқари моддий 
хизматлар ёки махсус маҳсулотлар тақдим этилиши мумкин, масалан, шаҳар 
режаси, метро харитаси, сувенирлар, туристлик жиҳозлар. 
Шундай қилиб Ўзбекистонда туризм бозорини ўрганиш ва ривожлан-
тириш жараёнида, келгусида туризмни асл моҳиятини белгиловчи қўйидаги 
учта жиҳатларни ҳисобга олишни ҳозирги давр талаб қилмоқда: 

дам олиш ва кўнгил очар фаолият сифатида; 

бевосита туризмга хизмат қилувчи тармоқни қамраб олувчи бизнес 
сифатида; 

туризм бозорига йўналтирилган моддий ишлаб чиқариш ва хизмат 
кўрсатиш тармоғи корхонасининг фаолияти сифатида қарашга тўғри 
келмоқда; 
Таянч иборалар: Туризм соҳасининг таснифланиши, туризм турлари, 
таснифланадиган белгилар, географик принцип бўйича, ҳаракатланиш усули 
бўйича, мақсадлар бўйича, молиялаштириш манбаи бўйича, туристлик оқимлар 
йўналиши бўйича, диний туризм, экзотик туризм, ижтимоий туризм, туристлик 
хизматларнинг хусусиятлари, «Тўртта С», сезилмаслик, сервисни ва 
истеъмолчининг ўзаро боғлиқлиги, сақланмаслик, сифатнинг ўзгарувчанлиги.