Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Д. Эргашходжаева, И. Б. Шарипов
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
marketing asoslari oquv qollanma
|
3-БОБ. МАРКЕТИНГНИ ЎРГАНИШ
3.1. Бозорни комплекс тадқиқ қилиш Маркетинг тадбирларини таҳлил қилиш, режалаштириш, амалга ошириш ва назорат қилиш жараёни давомида ҳар қадамда ахборотдан фойдаланишга тўғри келади. Ахборот тизими бозорнинг барча асосий элементларини, яъни товар таклифи, истеъмолчининг талаби ва баҳоларини ўз ичига олади. Бозорда рўй бераётган жараёнлар тўғрисидаги ишончли ва ўз вақтидаги ахборот ёрдамида талабнинг ўзгаришини, бозор баҳоларини истиқболлаш, янги маркетингли қарорлар қабул қилиш мумкин. Бир қарашда бозор оддий тизимни ташкил қилади, амалда бундай эмас. Чунки унинг барча элементлари доим ҳаракатда бўлади. Шунинг учун бозордаги кўзатилаётган ўзгаришларини, унда вужудга келган мутаносибликларни ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Фирма бозорни ўзлаштирмасдан илгари албатта комплекс тадқиқотлар ўтказади ва унга катта маблағ сарфлайди. Керакли тадқиқотларни ўтказмасдан таваккал қилиш ярамайди. Бозордаги рақобат шароитида тижорат таваккалчилиги жуда юқори. Корхона маркетинг хизмати бўлимларида товар ёки хизматни бозорга киритиш унга бўлган талаб ва истеъмол даражаси, ишлаб чиқариш ва сотиш шароитлари тўғрисида жуда катта миқдордаги ахборот тўпланади ва таҳлил қилинади. Бунинг барчаси хўжалик фаолиятини самарали ташкил қилишга, капитал қўйилмаларнинг самарали йўналишларини аниқлашда, маркетинг операцияларидаги қийинчиликларни олдиндан кўра билишга ёрдам қилади. Умуман бозор тўғрисидаги ахборотнинг асосий манбаи учта: корхона хўжалик фаолияти ва унинг рақобатчилари тўғрисидаги маълумотлар; махсус тадқиқот ва кўзатиш натижалари; мамлакат,туман, тармоқ ва бошқаларнинг умумий ижтимоий-иқтисодий ривожланиш кўрсаткичлари. 56 Корхона хўжалик фаолияти қуйидаги миқдорий кўрсаткичлари билан ҳарактерланади: • ўтган, ҳозирги ва кутилаётган даврда сотишнинг мутлоқ ва қиймат миқдори; • ҳаражатлар ва фойда; • ишлаб чиқариш миқдори, ишлаб чиқариш қувватлари, ишчи кучи қиймати, хом-ашё, заҳиралар даражаси, меҳнат унумдорлиги; • сотишни ташкил қилиш, товар ҳаракатлари йўналишлари, савдо персонали, реклама ҳаражатлари, етказиб бериш муддати, баҳо шартнома ва бошқа шароитлар тўғрисидаги ахборот; • кадрлар, меҳнатни ташкил қилиш ва бошқариш таркиби, вазифаларнинг тақсимланиши, юқори лавозимларни ўрнини босиш имкониятлари ишчи ва хизматчиларнинг сони. Бозорда ҳар ёқлама ўтказилган тадқиқот ва махсус кўзатишлардан кейин олинган ахборот; маҳсулотнинг истеъмол хусусияти; оҳирги ва оралиқ истеъмолчиларнинг сони; бир қатор махсус масалалар. Масалан, айланма ҳаражатлар, омборларни энг мақбул жойлаштириш ва бошқаларни таҳлил қилишда ёрдам беради. Маркетинг дастурида ишлаётган корхона фаолиятига таъсир қилувчи ижтимоий-иқтисодий ахборотларга: • демографик, ижтимоий, сиёсий, иқтисодий тенденциялар; • аҳоли ва корхоналарнинг даромади, ҳаражати, истеъмол жамғармаларининг таркиби; • баҳоларнинг умумий динамикаси, ташқи савдо; • ҳукуматнинг солиқлар соҳасидаги сиёсати, хўжалик фаолиятини режалаштириш, назорат қилиш ва тартибга солиш шартлари; • қонунчиликдаги турли ўзгаришлар; • рақобатчилар фаолияти тўғрисидаги маълумотлар ҳам мана шу ахборотлар жумласига киради. Бозорни таҳлил қилиш умум маркетинг тадқиқотларининг маълум бир қисмидир, холос. Фақатгина шартли равишдагина уларни маркетинг 57 тадқиқотларининг асоси деб қабул қилиш мумкин. Бозорни тадқиқ қилиш жараёнида қуйидагилар аниқланади: • бозор ўлчамлари, унинг асосий хусусиятлари тенденциялари ва мавсумийлик омиллари; • бозорга киритилаётган ёки унга мавжуд бўлган маҳсулотнинг мумкин бўлган сотиш миқдорини; • товарнинг истеъмол хусусиятидаги ва бошқа ҳарактеристикаларининг ўзгариши тенденциясини; • ёши, жинси, худудий, ижтимоий, оиласидаги кишилар сони, ўзини тутиши, даромади даражаси бўйича истеъмолчилар гуруҳини аниқлаш; • ассортиментни режалаштиришда, сотиш ва рекламани ташкил қилишда фойдаланиш мумкин бўлган ҳаридорнинг ҳарид мотивини аниқлаш; • маҳсулотнинг сотилиш миқдори, унинг умум бозор сиғимидаги улуши (ҳудудлар ва сегментлар бўйича ҳам); • фирманинг рақобатбардошлиги ва унинг бозордаги ўрни. Талабни ўрганишда асосийси йиғилган маълумотлар миқдори эмас, балки талаб ривожланиши тенденциясини ҳарактерловчи асосий кўрсаткичларни вамраб олиш ҳисобланади. Талаб тўғрисида ахборотларни йиғишнинг бир қанча усуллари мавжуд. Улардан бири танланма усулдир. Танланма усулнинг моҳияти шундаки ўрганаётган объектдан маълум бир қисмлар олинади ва шулар асосида объект тўғрисида хулосалар чиқарилади. Бу усул оддий, арзон ва тез вақтда ўтказиш мумкин. Шу сабабли талабни ўрганишда танланма усул энг кўп қўлланилади. Маркетингли тадқиқотлар маркетинг фаолиятининг барча жабҳалари бўйича қарорлар қабул қилиш билан боғлиқ. Улар маркетинг комплексининг ва унинг ташқи муҳит элементларига тегишлидир. Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|