Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети архитектура факулътети “бино-иншоотлар архитектураси ва қурилиши”

Йирик чақиқ тош ва йирик ўрта катталикдаги қумлар	1,4	1,2
1,4
Майда қумлар	1,3	1,1	1,3
Чангсимон қумлар: а) кам намланган ва нам ҳолда б) сувга тўйинган ҳолда	1,25 1,1	1,0 1,0	1,2 1,2
Лойли грунтларнинг оқув-чанлик кўрсатгичи қуйдаги чегараларда	1,25 1,2 1,1	1,0 1,0 1,0	1,1 1,1 1,0

Эслатма: нисбатнинг 4 ва 1.5 оралиғидаги қийматлари учун коэффициент интерполяция орқали қабул қилинади.
-пойдевор товони сатҳидан юқорида жойлашган грунтларнинг ўртача солиштирма оғирлиги (10- шакл)

-пойдеворнинг товонидан юқорида ёки пастда жойлашган грунт қатламларининг қалинлиги. Ер ости сувлари сатҳидан пастда жойлашган грунтлар сувнинг кўтариш кучини ҳис қилади. Сув сатҳидан пастда жойлашган грунтлар сув ўтказувчан бўлса ( агар гил ёки тупроқларда ва кПа бўлса , булар сув ўтказмайдиган қатламга киради) уларнинг ҳажмий оғирлиги муаллақ ҳолда деб қаралади ва қуйидагича аниқланилади.

грунтнинг ҳажмий оғирлиги, .
- сувнинг ҳажмий оғирлиги, .
.
e- грунтнинг ғоваклик коэффициенти.
18-жадвал

Ички ишқаланиш бурчаги	коэффициентлар			Ички ишқаланиш бурчаги	коэффициентлар
0	0	1.00	3.14	24	0,72	3,87	6,45
1	0.01	1.06	3.23	25	0,78	4,11	6,67
2	0,03	1,12	3,32	26	0,84	4,37	6,90
3	0,04	1,18	3,41	27	0,91	4,64	7,14
4	0,06	1,25	3,51	28	0,98	4,93	7,40
5	0,08	1,32	3,61	29	1,06	5,25	7,67
6	0,10	1,39	3,71	30	1,15	5,99	7,95
7	0,12	1,47	3,82	31	1,24	5,95	8,24
8	0,14	1,55	3,93	32	1,34	6,36	8,55
9	0,16	1,64	4,05	33	1,44	6,75	8,88
10	0,18	1,73	4,17	34	1,55	7,22	9,22
11	0,21	1,83	4,29	35	1,68	7,71	9,58
12	0,23	1,94	4,42	36	1,81	8,24	9,97
13	0,26	2,05	4,55	37	1,95	8,81	10,37
14	0,29	2,17	4,69	38	2,11	9,44	10,80
15	0,32	2,30	4,84	39	2,28	10,11	11,25
16	0,36	2,43	4,99	40	2,46	10,85	11,73
17	0,39	2,57	5,15	41	2,66	11,64	12,24
18	0,43	2,73	5,31	42	2,88	12,51	12,79
19	0,47	2,89	5,48	43	3,12	13,46	13,37
6.0420	0,51	3,06	5,66	44	3,38	14,50	13,98
21	0,56	3,24	5,84	45	3,66	15,64	14,64
22	0,61	3,44	6,04
23	0,69	3,65	6,24

Сув ўтказмайдиган қатлам чегарасидан ёки орасидан сув сатҳи (кўрсатилган) ўтган бўлса шу грунтдан (пастда) чуқурда жойлашган грунтлар учун ҳажмий оғирлик муаллақ ҳолда деб олинмайди, балки жадвалда берилган қиймат қабул қилинади.

- ертўласи бўлмаган (иншоот) бинолар пойдеворнинг чуқурлиги, ёки ертўлали бинолар пойдеворнинг келтирилган чуқурлиги қуйидагича топилади (10-шакл):

подвал (ертўла) томондан пойдевор товони (ости) сатҳидан юқорида жойлашган грунтларнинг қалинлиги;
подвал полининг қалинлиги;
подвал поли материалининг ўртача ҳажмий оғирлиги 22÷24 ;
- ертўла чуқурлиги, текисланган ер сатҳидан ертўла поли сатҳигача бўлган масофа, яъни (ертўла сатҳи) – (текисланган ер сатҳи).
Агар ертўла эни b≤ 20 м. ва ертўла чуқурлиги 2 м дан кўп бўлса, 2,3 м қабул қилинади. Агар ертўла эни b> 20 м бўлса, 0 м қабул қилинади.
Қаралаётган мисол учун: қовушқоқлик кучи
( бинонинг ертўласиз қисми учун) ва
Агар ертўла бўлганда





Юқорида келтирилган қийматларга асосан грунтнинг ҳисобий қаршилигини қуйидагича аниқлаймиз:(бинонинг ертўласиз қисми учун)




Пойдеворнинг аниқланган юзаси

Пойдевор эни ва узунлиги
, пойдевор қуйма-яхлит бўлгани учун 300мм каррали қилиб
b=2,6 м, l=3.0 v қабул қиламиз (11- шакл).
b=2,6 м, бўлгандаги ҳисобий қаршилиги
11-шакл
Марказий юкланган алоғида турувчи пойдеворлар






Пойдевор ости ўртача босими ( марказий юкланган пойдевор учун)

Шарт бажарилди, пойдеворнинг ўлчамлари тўғри топилган. Шартни текширишда грунтнинг ҳисобий қаршилиги R ва пойдевор ости ўртача босими Р_ўрт орасидаги фарқ 5% дан ошмаслиги керак. Акс ҳолда пойдеворнинг ўлчамларини ўзгартириб юқоридаги қийматлар, яъни R ва Р_ўрт орасидаги фарқни камайтириш керак,
R > Р_ўрт бўлиб фарқ 5% дан катта бўлса, пойдевор ўлчамлари керагидан ортиқ запас билан олинган бўлади. Бу ҳолда қабул қилинган пойдеворнинг қурилишига ортиқча, кераксиз материал сарф бўлади ва пойдевор таннархи қимматга тушади.
а)Номарказий юкланган пойдевор ҳисоби.
Пойдевор товонининг асосий ўлчамлари худди, марказий юкланган пойдеворга ўхшаб топилади. Фақат қабул қилинган ўлчамлар қуйидаги формулалар орқали текширилади:

Пойдевор ости максимал босими

Пойдевор ости минимал босими

Бу ерда:b,l - пойдеворнинг эни ва узунлиги, м.
∑М_п-пойдеворга таъсир этувчи норматив моментлар йиғидиси, кНм (топшириқдан олинади)
W-пойдевор томонларининг қаршилик моменти, м³

Агар иккала ўқ бўйича (x.y) момент таъсир қилса (12-шакл) қуйидаги формулалар орқали текширилади:


12 шакл



, - X ва Y ўқлари бўйича таъсир этувчи моментлар;
- ўқи бўйича қаршилик моменти

- ўқи бўйича қаршилик моменти

Агар пойдеворнинг ўлчамлари тўғри топилган бўлса, юқоридаги шартлар бажарилиши лозим. Акс ҳолда пойдеворнинг ўлчамларини ўзгартириш йўли билан шарт қаноатлантирилади.
Пойдевор номарказий юкланган, алоҳида турувчи, қуйма-яхлит. Устун кесими ўлчамлари 400х400мм. Пойдевор ўрнатиш чуқурлиги .Таъсир этувчи зўриқишлар: 1400 кН, 70 кН м. горизонтал куч .
Моментлар йиғиндиси
Пойдевор товони юзасининг тахминий қиймати

Пойдевор томонлари нисбати , устун томонлари нисбатига қараб аниқланилади, яъни 1,0;
У ҳолда пойдевор эни узунлиги
м.
Пойдевор асосининг ҳисобий қаршилигини аниқлаймиз

Пойдевор товони ости максимал ва минимал босимлари


Фарқни текшириб кўрамиз:

Шарт бажарилмади, пойдевор ўлчамларини камайтирамиз ва 300ммга каррали қилиб оламиз, яъни b=2.1м: l=2.7м: қабул қиламиз ва яна ҳисобий қаршилигини аниқлаймиз b=2.1м бўлганда

Пойдевор ости максимал ва минимал босимлари

13-шакл
Номарказий юкланган алоғида турувчи пойдеворлар




Фарқни текширамиз:

Шарт бажарилди. Пойдевор ўлчамлари тўғри топилган ва охирги ўлчамлари b=2.1м: l=2.7м қабул қилинади.(13-шакл )
Акс ҳолда пойдеворнинг энини ёки узунлигини ошириб (0.1÷0.2) м га, ёки камайтириб шарт қаноатлантирилади. Бу ҳолда ҳам шарт қаноатлантирилмаса, пойдеворнинг оғирлик марказини суриш керак.
II. Пойдевор асосининг ўлчамларини график усулда аниқлаш.
Пойдеворнинг эни (b)га бир неча қиймат бериб қуйидаги икки функциянинг
R=f₁ (b) ва P=f₂ (b) графиги чизилади. Грунтнинг ҳисобий қаршилиги (R) формуласидаги коэффициентлар аниқ бўлганлиги сабабли (b) га бир неча b=1.0; b=2.0; b=3.0; қийматлар берилиб, R нинг қиймати топилади:

Топилган қийматлар асосида (14-шакл) R=f₁ (b) графигини чизамиз. Худди шундай b=1.0; b=2.0; b=3.0; қийматлар учун нинг қиймати топилади:

Мисол: Юқорида келтирилган марказий юкланган пойдеворнинг ўлчамларини график усулда аниқлаймиз ∑N=1800 kH, d₁=d=8,1м. b га қуйдаги 0; 1,0; 2,0; 3,0; 4,0 қийматларни бериб,( R) нингқийматинитопамиз b=0, м

b=1 м

b=2 м

b=3 м

b=4 м

Устун кўндаланг кесими ўлчамлари 400х400 мм. ва ,
b=l
b га қиймат бериб Р_ўрт ни топамиз
b=1м ;

b=2м ;

b=4м;

Иккала функция R=f₁ (b) ва P=f₂ (b) учун графикларни чизамиз
(14- шакл). Иккала графикнинг кесишган нуқтасини абцисса ёки b ўқига проекциялаб, изланган b нинг қийматини топамиз.
Пойдеворнинг ўлчамларини текшириш учун юқорида келтирилган формулалардан фойдаланамиз.

14-шакл