Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети архитектура факулътети “бино-иншоотлар архитектураси ва қурилиши”

Пойдеворнинг энини ( кенглигини) график усулда топиш.





5.Пойдевор асосининг чўкишини ҳисоблаш.
Пойдевор асосининг чўкишини ҳисоблашдан асосий мақсад шундан иборатки, бино ва иншоотни нормал эксплуатация қилиш учун пойдеворнинг абсолют ёки нисбий силжишлари (чўкиш ёки деформацияси) маълум миқдор билан чегараланганлиги ва чўкишнинг қиймати шу (чегарадан) миқдордан ошмаслиги шарт.
Асосларнинг чўкишини ҳисоблаш қуйидаги шартни қаноатлантирилиши керак, яъни :

- асоснинг ҳисоблаб топилган чўкиши қиймати;
- рухсат этилган чўкиш ҚМҚ га асосан 21- жадвалдан олинади.
Мисол:Номарказий юкланган алоҳида турувчи пойдеворнинг чўкиши топилсин.
N=1800 kH. ∑M_n=167,2 kHм. d₁=d=8,1м
Грунт қатламларининг қалинлиги 2-шаклда ва уларнинг характеристикалари 1-жадвалда келтирилган.
Табиий босимларни аниқлаш.
Табиий босим деб, грунт қатламларининг ўз оғирлиги натижасида ҳосил бўлган босимга айтилади ва қуйидаги формула орқали топилади:
, кПа.
-қатлам грунтларининг ҳажмий оғирлиги, кН/м³;
- қатламнинг қалинлиги, м.
Табиий босим қуйидаги характерли чегаралар учун топилиши шарт (15-шакл):
а) пойдевор товони сатҳида, ;
б)ер ости суви сатҳида, ;
с)ҳар бир қатлам чегарасида, ;
д) ер ости суви сатҳидан (пастда) чуқурда жойлашган грунтлар учун уларнинг муаллақ оғирлиги ҳисобга олинади, яъни сув сатҳидан чуқурда жойлашган ва сув ўтказувчан (R<400 кПа ва > 0.2) қатлам грунтлари учун ҳажмий оғирлик қуйидагича топилиб, ҳисобга олиниши шарт:

Юқорида кўрсатилган геологик қатламлар кесими учун табиий босимларни аниқлаймиз: (10-шаклга қаранг)
а) пойдевор товони сатҳида:

б) ер ости сувлари сатҳида:
;
в) 2- ва 3- қатламлар чегарасида:
;
г) 3- ва 4- қатламлар чегарасида:
;
д) 4- ва 5- қатламлар чегарасида:
;
е) 5- қатламнинг қуйи чегарасида:
;
Табиий босимнинг ҳисоблаб топилган қийматлари асосида, унинг эпюрасини қурамиз. Пойдевор асоси марказидан чап томонга қараб масштаб билан қийматларини қўямиз ва унинг эпюрасини чизамиз (15-шакл). Сиқилувчан қатламнинг пастки чегарасини (В.С) қуйидаги шарт асосида топамиз: бунинг учун ёрдамчи босим - қуйидагича топилиши керак:
а) агар қатламлар деформация модули, яъни кПа бўлса, қуйидаги формула билан ёрдамчи босим миқдори топилади.

б) агар кПа бўлса,
Ёрдамчи босим қийматларини ҳисоблаб топамиз кПа бўлганлиги сабабли

а) ;
б) ;
в) ;
г) ;
д) ;
е) ;

а) ;
б) ;
в) ;
г) ;
д) ;
е) ;

Ёрдамчи босим эюрасини пойдевор асоси марказидан ўлчаб, ўнг томонда масштаб билан чизилади (15-шакл).

Пойдевор асосининг чўкишини аниқлаш учун қўшимча босим миқдорини аниқлаш зарур.
Қўшимча босим қиймати қуйидаги формула билан топилади:

-пойдевор таг юзасига таъсир этувчи ўртача босим.

-пойдевор ости қўшимча босими

-пойдевор асоси сатҳига таъсир этувчи табиий босим (15-шаклга қаранг).
Қўшимча босим чуқурлашиб борган сари камаяди. Қўшимча босимнинг чуқурлашиб борган сари ўзгаришини - коэффициенти орқали аниқлаймиз,

-коэффициент пойдевор товони томони нисбати η=l/b ва коэффициент ζ= га боғлиқ. Одатда элементар қатлам баландлиги деб қабул қилинади. b- ойдевор товонининг эни.
-нинг қиймати 0.4 b дан ошмаслиги керак, яъни
Юқорида келтирилган мисол учун . ва
ζ=
Пойдевор товони сатҳидан пастда жойлашган грунтларни . қалинликдаги элементар қатламларга бўламиз. Геологик қирқимга асосан пойдевор товони сатҳидан то 3-қатламгача юмшоқ пластик тупроқнинг қалинлиги 1,6 м шу қатламни 0,42 м дан элементар қатламларга бўламиз.
Бундан кейинги 3-қатлам, яъни дағалпластик тупроқ қатламини ҳам 0,42 м дан элементар қатламларга бўлиб чиқамиз (15- шакл).
Пойдевор томонлари ўлчамлари нисбати бўлганлиги сабабли -коэффициентининг қийматларини 20-жадвалдан қабул қиламиз (агар η ва ζ нингқийматлари жадвалга тўғри келмаса интерполяция қилиш усули билан топилади). Ҳисоблаш ишлари жадвалда давом эттирилади (19-жадвал).
Қўшимча босимнинг қийматларини ёки шарт қаноатлантирилган чегарагача ҳисоблаймиз.
Ёрдамчи табиий босим ва қўшимча босим эпюралари бир хил масштабда чизилиши шарт. Бу иккала эпюра кесишган нуқта заминнинг пастки сиқилиш чегараси дейилади ва В.С билан белгиланади (15-шакл). Бу чегарадан В.С пастда (чуқурда) жойлашган грунтларнинг чўкиши жуда ҳам оз бўлганлиги сабабли ҳисобга олмаймиз.
19- жадвал.

№	Қатламлар номи	z, м	ζ=2z/b	α	α·P0,кПа	E, кПа	s, см
1	юмшоқ пластик тупроқ (суглинок)	0	0.0	1.000	210.6	17000	1.34
		0.42	0.4	0.969	204.1
		0.84	0.8	0.836	176.1
		1.26	1.2	0.663	139.6
2	Дағалпластик тупроқ (суглинок)	1.68	1.6	0.511	107.7	24000	0.575
		2.1	2.0	0.395	83.1
		2.52	2.4	0.308	64.9
		2.94	2.8	0.245	51.6
		3.36	3.2	0.198	41.6
		3.78	3.6	0.163	34.2
		4.2	4.0	0.136	27.7
		4.62	4.4	0.115	24.2
		5.04	4.8	0.098	20.6
		5.46	5.2	0.085	17.9

Н_с-(пойдевор товони сатҳидан пастки сиқилиш чегарасигача бўлган масофа) сиқилиш зонаси баландлиги дейилади. нинг қийматлари асосида унинг эпюраси чизилади. ( 15-шаклга қаранг)

Асоснинг чўкиши қуйидаги формула орқали топилади:

элементар қатламга таъсир этувчи ўртача босим, яъни

элементар қатламнинг қалинлиги, м.
қатламнинг деформация модули, кПа.
ҳисоб схемасини соддалаштиришни ҳисобга олувчи коэффициент, 0.8 га тенг.Чўкишни ҳар бир қатлам учун, пойдевор товони сатҳидан то пастки сиқилиш чегарасигача (В.С.) аниқлаймиз.

Қуйидаги шарт қаноатлантирилиши керак: S_умум=S_u; бу ерда
S_u- иншоотлар остидаги асоснинг мумкин бўлган энг катта чўкиши бўлиб, 21- жадвалдан қабул қилинади.

15-шакл