Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Термиз давлат университети Иқтисодиёт факултети

Айланма маблағларнинг таркиби. Айланма маблағларни молиялаштиришнинг амалдаги тартиби.

Корхоналар ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил қилишда меҳнат қуроллари (асосий фондлар) ва ишчи кучидан ташқари, айланма маблағларга ҳам эга бЎлишлари зарур. Айланма маблағлар ишлаб чиқаришнинг айланма фондлари ва муомала фондларини ташкил қилишга мЎлжалланган пул маблағларидан иборат. Айланма маблағлар, қоидага кЎра, корхонанинг ҳисоб рақамида нақд пул кЎринишида жамғарилади. Ҳар бир корхонанинг айланма маблағлари асосий фондларнинг техник ҳолати ва маҳсулот ишлаб чиқариш дастури билан боғлиқ. Корхона қанчалик катта ва унинг ишлаб чиқараётган маҳсулотлари турлари кЎп бЎлса, айланма маблағлар шунчалик кЎп талаб қилинади. Айланма маблағлар ишлаб чиқариш ва унинг узлуксизлигини таъминлашнинг моддий асоси ҳисобланади.
Юқорида келтирилган ҳолатлардан келиб чиққан ҳолда шуни айтиш мумкинки, айланма маблағлардан қуйидаги ҳолларда фойдаланилади:

• 
  хом ашё, материал, эҳтиёт қисмлар ҳамда ишлаб чиқаришни ташкил қилишда зарур бЎлган бошқа меҳнат предметлари;
  
• 
  ишлаб чиқариш жараёнида истеъмол қилинувчи электр энергияси, ёқилғи каби ресурслар учун ҳақ тулаш;
  
• 
  корхонани ташкил этиш ва фаолият юритиш даврида ойлик иш ҳақи туланиши;
  
• 
  солиқ ва бошқа мажбурий тЎловларни тЎлаш.
  
• 
  Айланма маблағлар айланишини тезлаштириш нафақат корхона учун, балки бутун халқ хЎжалиги учун ҳам катта аҳамият касб этади. У ресурсларнинг нисбий озод қилиниши, ижтиомий харажатларнинг камайтирилишига кЎмаклашади ва иқтисодий режалаштириш суръатини оширади.
  
• 
  Корхона айланма маблағларидан самарали фойдаланиш учта асосий кЎрсаткични тавсифлайди:
  
• 
  1)айланиш коеффициенти;
  
• 
  2)айланма маблағларнинг юкланиш коеффициенти;
  
• 
  3)воситаларнинг бир марта айланиши давомийлиги.
  
• 
  Айланиш коеффициенти корхона айланма маблағларининг маълум бир вақт (йил, чорак) давомида амалга оширувчи айланишини тавсифлайди ёки айланма маблағларнинг ҳар 1 сЎмига туғри келувчи сотилган маҳсулотларни кЎрсатади. У қуйидаги формула асосида ҳисоблаб топилади:
  
• 
  К_а =Р_м : С_а
  
• 
  Бу ерда:
  
• 
  Р_м –сотилган маҳсулот ҳажми, пул Ўлчовида;
  
• 
  С_а – айланма маблағларнинг Ўртача қолдиқ ҳажми, пул улчовида (айланма маблағлар нормативи).
  
• 
  Мисол. Корхонанинг бир йил мобайнида сотилган маҳсулотлари ҳажми 800 млн сумни ташкил қилади. Бу ҳолда айланма маблағлар нормаси 200 млн сЎмни ташкил қилади. Демак К_а қ 4,4 (880:200).
  
•