Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таҳлим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
2. Ихтиро қийматини баҳолаш 
Ихтиродан фақат лицензия шартномаси асосида фойдаланиш мумкин, шу сабабли 
ихтиро қийматини лицензия қиймати бўйича аниқлаш мақсадга мувофиқ. Лицензия 
нархини аниқлашнинг умумий қабул қилинган ҳолатларидан бири бўлиб унинг қийматини 
харидор (лицензиат) оладиган фойда бўйича аниқлаш ҳисобланади. 
Харидор (лицензиат) олиши кўзда тутилган фойда (
Ф
) қуйидагини ташкил қилади, 
яъни 
Ф = QхHх(B
a
-В
ў
)хМ, (9) 
бу ерда
Q- кутилаѐтган маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўртача йиллик ҳажми (ишончли маълумотлар 
мавжуд бўлмаган ҳолларда жиҳознинг унумдорлиги ҳақидаги паспорт маълумотларидан 
фойдаланиш мумкин); 
Н- лицензия бўйича тайѐрланадиган маҳсулот нархи; 
В
а
- лицензия келишувининг амал қилиш муддати (одатда 5-10 йил); 
В
ў
 - лицензия нарсасини ўзлаштириш даври (одатда 1-3 йил); 
М- саноатнинг у ѐки бу соҳасидаги фойда меъѐри (одатда 0,1-0,2). 
Лицензия қиймати (нархи) 
Қ
л
харидор оладиган фойдадан улуш (
У
) сифатида 
аниқланади, яъни 
Қ
л
=УхФ. (10) 
Мисол. Саноатмулки объекти сифатида ихтиро қийматини фойда меъѐри бўйича ҳисоблаб 
чиқилган лицензия нархи бўйича аниқланг. 
Бошланвич маълумотлар: Q - маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ўртача йиллик ҳажми бир 
йилда 10 минг донага тенг; Н - бир дона маҳсулот нархи - 1000 сўм; В
а
- кўриб чиқилаѐтган 
мисолда келишувнинг амал қилиш муддати - 8 йил; В
ў
- лицензия нарсасини ўзлаштириш муддати 
- 1 йил; М - саноатнинг ушбу тури учун олинган фойда меъѐри - 0,15; У - 0,35 (ихтиро патент 
билан ҳимояланган, лицензия бўйича маҳсулот юқори истеъмол хусусиятларига эга). Ушбу
 
шартларда: 
Т = В
а
 - В
ў
 = 8 -1 = 7 
Ф = 10000 х 1000 х 0,15 = 1,5 млн. сўм. 
Қ
я
= 0,35х7х1,5 = 3,7 млн. сўм. 

---

115 
Саноат мулки объекти сифатида ихтиронинг роялти базасида ҳисоблаб чиқилган 
лицензия нархи бўйича қиймати қуйидаги формула бўйича аниқланади: 
 
Қ
3
 = QxНх(В
а
 - В
(
)х Р, (11) 
бу ерда
Р- роялти (лицензия бўйича маҳсулот бирлигидан жорий ажратмалар) миқдори асосан 
ишлаб чиқариш ҳажми, маҳсулот қийматига боғлиқ ва у 1 дан 12 фоизгача ўзгариб туради. 
Ноу-хауни топшириш келишувларида роялти микдори одатда келишув хусусиятига 
қараб 20-60 фоизга пасаяди, масалан: 
топшириладиган объект патентлар билан ҳимояланмаган ҳолда- 20-40 фоизга 
пасаяди; 
топшириладиган объект маълум, лекин ўзлаштириш учун қўшимча тадқиқотлар ва 
катта микдордаги капитал қўйилмалари зарур бўлганда- 20- 40 фоизга пасаяди; 
бозорда маълум бўлган ноу-хау объектга топширилади, лекин у лицензиат учун 
қизиқиш уйғотадиган ҳолда - 40-60 фоизга пасаяди. 
Мисол. Саноат мулки объекти сифатида ихтиро қийматини роялти базасида ҳисоблаб 
чиқилган лицензия нархи бўйича аниқлаш. 
Бошлангич маълумотлар: 
Q - йиллик маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми (унумдорлик бўйича аниқланган) - 3000 дона; Н 
- бир дона маҳсулотнииг ўртачалаштирилган нархи - 25000 сўм; В
а
- келишувнинг амал қилиш 
муддати - 6 йил; В
ў
-лицензия нарсасини ўзлаштириш муддати - 1 йил; Р - 5 % (кўриб чиқилаѐтган 
саноат тури учун) ноу-хау учун лицензия (бепул лицензия) сифатида 40 фоизга пасайтирилган 
(0,05x0,6). 
Ушбу ҳолатда лицензия қиймати (нархи) қуйидагини ташкил қилади: 
 
Қ
л
= 3000 х 25000 х 5 х 0,05 х 0,6 = 11250 минг сўм.