Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат аграр университети доривор ўсимликлар кафедраси

Экстрактлар (суюқ, қуюқ, қуруқ) технологияси, назорат қилиш усуллари.


Maвзунинг мақсади: Tалабаларга Экстрактлар (суюқ, қуюқ, қуруқ) технологияси ни назорат қилиш асосий усуллари тўғрисида тавсиф берилади.


Keракли жиҳозлар: мавзуга оид адабиётлар (дарслик, X вa XI Давлат фармакопеялари доривор ўсимликлари турларининг гербарий наъмуналари .

51
Maвзунинг қисқача мазмуни: Экстрактлар (суюқ, қуюқ, қуруқ) технологияси назорат қилиш асосий усуллари ва доривор ўсимликлар асосида олинадиган экстрактлар (суюқ, қуюқ, қуруқ)дан бир қанчасининг сифат тахлили ва кимёвий таркиби чуқур ўрганилади.

	Aмалий машғулотнинг технологик харитаси
Мақсад ва		Талабаларга Экстрактлар (суюқ, қуюқ, қуруқ) технологияси ва
вазифалар		уларнинг таркиби ҳамда уларни назорат қилишнинг асосий
		усулларини чуқур ўргатиш.
Ўқув жараёнинг		Taлабаларга ўсимликларнинг асосий дориворлик хусусиятларини,
мазмуни		фитопрепаратлар ва биофаол моддаларни ўргатиш
Ўқув жараёнини		Усул – «ақлий хужум», «мунозара», «тушунтириш», «кичик
амалга ошириш		гуруҳларда ишлаш».
технологияси		Шакл – лаборатория машғулоти, гуруҳларда ва якка ҳолда. Восита
		–доска, жадваллар, тарқатма материаллар.
		Назорат – ёзма ва оғзаки савол-жавоб, кузатиш, ўз- ўзини
		назорат қилиш.
		Баҳолаш - рағбатлантириш, 100 балли рейтинг тизими асосида.
Кутиладиган		Ўқитувчи: Доривор ўсимликлар асосида олинадиган Экстрактлар
натижалар		(суюқ, қуюқ, қуруқ)нинг сифат таҳлили ва кимёвий таркибини
		ўргатишга эришади.
		Барча талабаларни баҳолайди ва кейинги ўтказиладиган ўқув
		ишларига рағбатлантиради.
		Талаба: янги мавзуни ўзлаштиради, фаоллашади, қизиқиш
		орттирилади, қисқа вақт ичида кўп маълумотга эга бўлади.
		Кафолатланган натижа олади, ўз- ўзини назорат қилиш ва
		бажарилган ишлар натижалари бўйича хулоса чиқаришни ўрганиш.
Keлгуси режалар		Ўқитувчи: янги педагогик ва ахборот технологияларини
(тахлил,ўзгаришлар)		ўзлаштириш ва ўқув жараёнига татбиқ этиш, такомиллаштириш.
		Ўз устида ишлаш, педагогик маҳоратини ошириш.
		Талаба: мустақил ишлашни ўрганиш. Ўз фикрини ҳимоя қила
		олиш. Мазкур мавзу бўйича қўшимча маълумотлар топиш, уларни
		ўрганиш, ўз фикри ва гуруҳ фикрини таҳлил қилиб бир ечимга
		келиш,билим ва кўникмаларни шакллантириш

Амалий машғулотнинг ташкилий тузилиши ва хронометражи:
-Талабаларнинг давомати ва дарсга таёрланиш даражасини аниқлаш - 20 дақиқа

• 
  Ўқитувчи томонидан мавзу бўйича бажариладиган ишларни тушунтириш - 10 дақиқа
  
• 
  Машғулотда талабаларнинг мустақил шуғулланиши - 30 дақиқа
  

• 
  натижаларни умумлаш ва уларни баённама дафтарига тўгри расмийлаштириш назорати - дарс давомида
  

• 
  Мазкур мавзу бўйича талабаларнинг ўзлаштириш даражасини якуний назоратдан ўтказиш - 5 дақиқа
  

• 
  Кейинги амалий машғулоти учун уйга - 5 дақиқа
  

Мустақил тайёрлаш учун саволлар
Экстрактлар – ўсимлик хомашёсидан олинган концентрланган ажратмалардир.

Экстрактлар 3 хил бўлади:

1. 
   Суюқ экстрактлар – Extracta fluida;
   
2. 
   Қуюқ экстрактлар – Extractа spissa (намлиги 25% дан ошмаслиги керак);
   
3. 
   Қуруқ экстрактлар – Extracta sicca (намлиги 5% дан кўп бўлмаслиги керак).
   

Экстрактлар сифати таркибидаги таъсир этувчи моддаси, оғир металлар, суюқ экстрактлар таркибидаги спирт миқдори ёки зичлиги, қуруқ қолдиқ миқдори, қуюқ ва

52
қуруқ экстрактлар эса намлиги ва таркибидаги биологик фаол бирикмалари бўйича баҳоланади.

Қуруқ қолдиқни аниқлаш

5 мл суюқ экстракт оғирлиги олдиндан ўлчанган бюксга солинади, сувли ҳаммомда
буғлатилади, 3 соат давомида 102,5±2,5°С ҳароратда қуритилади, сўнгра эксикаторда
совутилади (30 мин) ва оғирлиги ўлчанади.
Намликни аниқлаш
0,5 г (аниқ оғирлик) препарат 102,5±2,5°С ҳароратда 5 соат давомида қуритгичда

қуритилади, сўнгра 30 минут давомида эксикаторда совутилади ва оғирлиги ўлчанади. Оғир металларни аниқлаш

1 мл суюқ экстрактга ёки 1 г қуюқ ёки қуруқ экстрактга 1 мл концентрланган сульфат кислота қўшиб, аста – секин ёқилади, куйдирилади.

Қолдиқ аммоний ацетатнинг 5 мл тўйинган эритмаси билан ишланади, кулсиз фильтр қоғоз орқали фильтрланади, 5 мл сув билан ювилади ва фильтрат ҳажми 20 мл гача етказилади. Тайёрланган эритмадан 10 мл олиб оғир металларга синов ўтказилади (0,01% дан ошмаслиги керак).