Ўзбэкистон рэспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкэнт давлат шарқшунослик институти
Малайзия ТИФ ривожланиш босқичлари ва тамойиллари
Download 1.38 Mb. Pdf ko'rish
|
kurs ishi namuna
|
1.2.
Малайзия ТИФ ривожланиш босқичлари ва тамойиллари Малайзиянинг мустақилликка эришган илк йилларидаёқ миллий иқтисодиётнинг ривожланишига давлат томонидан алоҳида ёндашилди. Мамлакат иқтисодиётининг илк асослари мустамлакачилик даврида шаклланган. Унинг асосий тармоқлари қалай қазиб олиш (дунёдаги 37%) ва каучук ишлаб чиқаришга ихтисослашган. Ташқи иқтисодий алоқалар асосан Сингапур порти орқали амалга оширилди. 1957 йилда Малайзияда одам жон бошига тўғри келадиган даромад 334 $ни ташкил этган эди 18 . Мустамлакачилик ҳукмронлигининг бекор қилиниши билан аввалги метропол ва колониялар ўртасидаги эски муносабатлар тугатилиб, янги иқтисодий алоқалар ўрнатила бошланди. 18 World Bank. World Development Indicator Database. N. Y., 2005.-P-1 15 Ёш давлат ривожланишнинг бир неча босқичларини ўз ичига олди, уларнинг ҳар бирида муайян вазифалар ҳал қилинди. Дастлаб, асосий мақсад, иложи борича ўтмишда ўтмишдаги кескин ижтимоий-иқтисодий мувозанатни тенглаштириш эди. Малайзия Федерацияси 1963 йилнинг сентябрида ташкил этилганидан сўнг, бу бутун мамлакат бўйлаб кенг тарқалган муаммога аниқ эчим берилмади, аммо Малайзиянинг ярим оролидаги давлатлар билан бирга Саравак, Сабах давлатларини Борнео ва Сингапурни ҳам ўз ичига олган эди. Янги федерал ташкилот ҳар жиҳатдан турли жиҳатларга эга бўлиб, бу қисмлар нафақат этник хилма-хиллиги, балки уларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг турли даражалари билан тавсифланади. Бундан ташқари, мамлакатнинг иқтисодий алоқаларининг Сингапурга бўлган хўжалик қарамлигини тўхтатиш зарур эди. Биринчидан, Марказий банк ("Негара Банк Малайсиа"), вазирликлар, режалаштириш ваколатлари ва бошқалардан бошланадиган давлатнинг асосий функционал тузилмаларини шакллантириш керак эди ва ҳокимият элитаси давлатнинг иқтисодиётдаги асосий вазифаси этатизм тушунчаси тарафдори бўлди. Малайзия Федерациясида, мустақилликка эришишдан олдин ҳам, 1956-1960 йилларда ривожланиш режаси амалда бўлган ва 1957 йилдан кейин бекор қилинмаган. Бу алоҳида ҳудудлар учун ривожланишдан иборат бўлиб, бутун мамлакат миллий миқёсда қатнашмаган. Бироқ, бу яхши иқтисоднинг биринчи камтарона тасаввурлари ҳатто тўлиқ амалга оширилмади. Малайзия нафақат ўзининг кейинги режаларини ишлаб чиқди, балки, одатда, буни амалга оширди. 1980 йилда бош вазир бўлган Маҳатҳир Моҳамад шундай деган эди: "Малайзия доимо эркин бозор иқтисодиётига эътибор қаратмоқда. Социализм ва коммунизм ва уларнинг марказий режалаштириш назариялари Малайзияда муваффақият қозонмаган. Ҳақиқатан ҳам, давлат корхоналари ва давлат иқтисодий корпорациялари билан тажриба ўтказилди. Бироқ улар хусусий шахслар билан бирга мавжуддир. Бошқа озод қилинган давлатлардан фарқли ўлароқ, Малайзия миллийлаштиришнинг турли хил вариантларига олиб келган тор миллатчиликка дучор бўлмади. Малайзия 16 фақатгина бозор механизми орқали хорижий корхоналардан акциялар сотиб олди 19 . Шу билан бирга, Малайзия назарий ва режалаштирувчиларнинг мураккаб режаларини амалга оширишда сиёсий ирода ва қобилиятга эга эканини таъкидлади ва ҳукумат сайлов режаларини тасдиқлашни қўллаб-қувватлади ва сайловчилар олдида уларни амалга ошириш учун жавобгардир. 1961-1965 йиллар режаси Индонезия ва Малайзия қарама-қаршиликлари туфайли Сингапурни Федерациядан чиқарганлиги туфайли мураккаблашди. Олдинги режалар сингари, у тўлиқ эмас эди, асосан, мамлакатнинг ғарбий қисмини, яъни Малайзия ярим оролининг ривожланиши учун, ва шарқий қисми - Саравак ва Сабоҳ учун фақатгина умумий режани берди. Малайзиянинг биринчи беш йиллик ривожланиш режаси (1966-1970) уни импорт ўрнини босадиган соҳаларнинг имтиёзли ривожланишига қаратди, бутун миллий иқтисодиёт учун ягона дастурга айланди. Дастлаб корхоналар нисбатан оддий ишлаб чиқариш жараёни билан яратилган. Улар кам меҳнат қуввати билан, шунингдек, маҳаллий хом ашё билан ишлаш билан кам сармоя зичлиги билан ажралиб турди. Иккинчи беш йиллик ривожланиш режаси (1971-1975 йиллар) иккита дастурий ҳужжатларга асосланган: биринчи "Янги иқтисодий сиёсат тўғрисида" 1970-1990 йилларга мўлжалланган "Сиёсат", 1969 йилги турли миллатлараро тўқнашувлардан кейин турли жамиятларнинг тенгсизлигини кескин аниқлади, иккинчиси эса - 1970 йил 31 августда эълон қилинган" давлат гоялари тамойиллари “негара қўли” (Рукунегара - давлат розилиги). Ушбу ҳужжатлар "замонавий адабиёт ва технологияга йўналтирилган илғор жамият қуриш учун ижтимоий адолат, иқтисодий тенглик тамойиллари бўйича ягона, илғор халқни яратиш" қарорида баён этилган миллий келишувнинг далилидир 20 . 19 Managing the Malaysian Economy. Selected Speeches by Dr. Mahathir Mohamad, Prime-Minister. Ed. by Hashim Makaruddin. Vol. 2. Selangor, 2000. P-197 20 Report on the Trade and Services. Business Sensus 2002. From National Statistical Office. Analyzed by SME's Promotion. Bangkok, 2004.P-2 17 Импорт ўрнини босадиган ривожланиш моделининг Малайзияда ўзига хос хусусияти бор эди: бу ерда меҳнат ва ресурсларни сарфлайдиган корхоналар ташкил этилди. Бироқ арзон ишчи кучининг захиралари жуда тез тугади. Бундан ташқари, импорт ўрнини босиш бошқа мамлакатлардан бутловчи қисмлар ва ускуналар импорти туфайли амалга оширилди. Натижада, ишлаб чиқариш жараёни мураккаблашди, ишлаб чиқаришнинг таркибий қисмлари ва таркибий қисмлари импортига боғлиқлик ўсди. 1970-йилларнинг бошида Малайзия экспортга йўналтирилган ишлаб чиқаришларни ривожлантиришга борган сари кўпроқ мураккаб ишлаб чиқариш жараёнига айланди. Корхоналарнинг кўпчилиги хорижликлар томонидан яратилган, улар маҳаллий меҳнатнинг арзонлиги билан боғлиқ. Экспортга ихтисослашган корхоналарни ташкил этиш режалари амалга оширилганда, давлат улар учун тобора кўпроқ фаол иштирок этди. Натижада, экспортга йўналтирилган ишлаб чиқариш модели аста-секинлик билан яратилди ва иқтисодий ўсиш механизми бўлди. Бироқ, хорижий инвестициялар, технологиялар ва эҳтиёт қисмлар оқимига боғлиқлик тобора ортиб борди. Электр ва электрон саноати пайдо бўлганида, корхоналар 80-85% импорт қисмларига боғлиқ бўлди 21 . Молиялаштириш ва янги ишлаб чиқаришларни тиклаш масалаларини ҳал қилиш учун трансмиллий корпорацияларни капитал, технология ва замонавий бошқарув билан таъминлашга қарор қилинди. Шундай қилиб, ТМК кўмагида рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган янги замонавий корхоналар яратилди, улар учун ушбу компаниялар жаҳон бозорида янги маҳсулотларни топиш ва уларни муваффақиятли амалга оширишга ёрдам берди. Малайзияда фаолият юритадиган биринчи ТМКлардан бири 1972 йилда ўз фаолиятини бошлаган Сиеменс Гроуп бўлди. Малайзияда фаолият юритадиган узоқ муддатли истиқболда корпорация бир қатор илғор саноат ва ишлаб чиқариш турларини ташкил этиш ва 21 Mid-Term Review of the Second Malaysian Plan (1971-1975). Kuala Lumpur, 1974.P-120 18 ривожлантиришга ёрдам беришга қарор қилди. 2006 йилда ушбу гуруҳга Сиеменс Малейcиа, Сиеменс Мултимедиа, ОСРАМ семикодактор, Сиеменс ВДО инструментлари, ВДО отомотив, Медител Элеcтрониcс ва бошқалар кирган, шунингдек, тўлиқ ишлаб чиқариш жараёнига эга бўлган кўплаб корхоналар. Улар телекоммуникация, энергетика, нефт-газ саноати, транспорт, автомобилсозлик, сув таъминоти соҳаларида, шунингдек тўлиқ ишлаб чиқариш жараёнида кўплаб корхоналарда фаолият юритади. Малайзияда қабул қилинган стратегияга мувофиқ, улар иқтисодиётнинг турли соҳаларини тиклаш учун техник имкониятларни тақдим этишни илгари суриш принципидан келиб чиқади. Ўттиз йилдан кўпроқ вақт мобайнида ушбу трансмиллий компаниянинг Малайзия иқтисодиётидаги сармояси 5 миллиард доллардан зиёдни ташкил этди. 2005 йилда унинг корхоналарида 3700 менежер ва ходим ишлаган. Сингапурдан фарқли ўлароқ, Малайзия иқтисодиётнинг аграр табиати билан боғлиқ бўлган мураккаб муаммолар билан тавсифланди. Плантациялар асосан чет элликларга тегишли бўлиб, кичик ишлаб чиқарувчиларнинг кўпчилиги экспор учун ишлайдиган кам даромадли деҳқон хўжаликлари ҳисобланади. 1957 йилда балиқчилик ва ўрмон хўжалиги билан шуғулланадиган аграр соҳа ялпи ички маҳсулотнинг 33 фоизини, иш билан банд бўлганларнинг 67 фоизини ва экспорт даромадларининг 62 фоизини ташкил этди. Фақат гевея ва палма ёғли экинзорлари умумий экин майдонларининг 70% ни ташкил этган 22 . Кичик қисмли деҳқон хўжаликлари лизинг муносабатлари билан чекланган ва кўп ҳолларда улар табиий маҳсулотлар билан ижарага олганлар. Гуруч хўжаликларида ижара муносабатларини тартибга солиш бўйича биринчи уринишлар 50-йилларнинг ўрталарига тўғри келади. Радикал аграр ислоҳот анъанавий ер эгаларининг манфаатларига таъсир қилиши ва ички барқарорликни сиқиб чиқариши мумкин. Шу сабабли, Малайзияда узоқ вақт давомида фақат қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг кенг қамровли ва жадал шакллари 22 Malaysia's Economy in the Nineteen's. Ed. by Jonu K.S. Pelanduk Publication. Selangor, 1994.P-63 19 маъносида фақат аста-секин ва радикал бўлмаган аграр ўзгаришлар амалга оширилди. Қишлоқ хўжалиги сектори анъанавий равишда маҳаллий аҳоли кучларини қўллашнинг асосий соҳасига айланди. 1957 йилда 67% қишлоқ хўжалигида, 1980 йилда эса 35,7% иш билан таъминланди, бу эса ўз навбатида ялпи ички маҳсулотга нисбатан 29% ва 22,9% ни ташкил этди 23 . Бироқ, қишлоқ хўжалиги ҳали ҳам қашшоқлик муҳитини сақлаб қолди - меҳнат муҳожирлигига тўсқинлик қиладиган ҳолат. Шу билан бирга, ишлаб чиқариш саноати учун хом-ашё етказиб берувчи сифатида қишлоқ хўжалигининг ўрни муҳим эди. Шунингдек, бу нафақат Малайзияда, балки Сингапурда ҳам озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашга боғлиқ эди. Давлат қишлоқ хўжалигини кредитлар билан таъминлайдиган махсус молия муассасалари ташкил этди: Миллий жамғарма банки, Федерал эр банки ва бошқалар. Бу ва бошқа чора-тадбирлар бир неча йиллар давомида қишлоқ хўжалигининг ўсиш суръатларига 6 фоизга етди. Қишлоқ жойларидаги қашшоқликни камайтириш ва озиқ-овқат муаммосини ҳал этишга қаратилган чора-тадбирлар беш йиллик режаларда ҳам кўзда тутилган. 1976 йилда турмуш даражасининг камбағаллик чегарасидан паст бўлган барча қишлоқ оилалари Малайзия 79,7%, Хитой 12,7%, ҳиндлар 6,7%, 0,9% бошқалар. Ушбу оилаларнинг кўпчилиги гуруч этиштиришда - 80,3%, палма маҳсулотларини ишлаб чиқаришда 64, балиқчиликда 62,4%, каучук ишлаб чиқаришда 58,2% ни ташкил қилди 24 . 1982 йилда аниқланган миллий аграр сиёсат 1984 йилда эълон қилинган ва унинг фаол амалга оширилиши 80-йилларнинг ўрталарига бориб тақалади. Ярим феодал эрларни ишлатиш усуллари, шунингдек, ижтимоий зулмни камайтириш - қишлоқларнинг эрсизлиги ва этишмаслиги керак эди. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқаришни жадаллаштириш ва модернизациялашга, 23 Malaysia's Economy in the Nineteen's. Ed. by Jonu K.S. Pelanduk Publication. Selangor, 1994.P-63 24 Malaysia's Economy in the Nineteen's. Ed. by Jonu K.S. Pelanduk Publication. Selangor, 1994.P-109 20 кичик деҳқон хўжаликларининг экспортини оширишга алоҳида эътибор қаратилди. Миллий иқтисодиёт муваффақиятли ривожланаётганда, инфратузилма ҳам яхшиланди, бу аста-секин кўплаб қишлоқ жойларида ҳаёт ўзгаришига олиб келди, бу кўпинча қишлоқ аҳолисининг даромади деярли фуқаролардагидек яхши бўлди. Ривожланган йўллар тармоғи, аҳоли учун хавфсиз сув таъминоти, замонавий телекоммуникация иншоотларидан фойдаланиш, мактаб ва шифохоналар мавжудлиги - бу барча турмуш шароитларида қишлоқ аҳолиси шаҳарга яқинлашди, бу эса қишлоқда қашшоқликни камайтиролмаслиги мумкин эди. Бугунги кунда Малайзияда қишлоқ аҳолисининг катта қисми асосан фақат уларнинг яшаш жойлари асосида чақирилиши мумкин. Экспорт маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи фермерларнинг даромади жаҳон нархларида белгиланади. Тўртинчи беш йиллик режанинг амалга оширилиши жаҳон энергетик инқирози оқибатида юзага келган иқтисодий инқироздан халос бўлди. Шу муносабат билан, 1982 йилда режанинг дастлабки версияси баъзи ўзгаришлар киритилди, хусусан, ривожланиш учун ажратмалар ва мудофаа саноати 2,8 млрд. Бир қатор оғир саноат объектларини қуриш музлатилган ёки йиқилиб, унинг ривожланиши секинлашди. Ижтимоий мақсадлар кечиктирилди: қашшоқликни камайтириш дастури жадал суръатда амалга оширилди, уй-жой қурилиши камайди, ишчиларнинг турли тоифадаги иш ҳақи музлатилди. Шу билан 1982 йилда Маҳатҳир Моҳамад "Шарққа назар ташла" шиори ("Дасар панданг ке Тимур" - "Асосий диққат Шарқда" деб номланган) шиорини келтирди, яъни бош вазир Япония ва Жанубий Кореянинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш моделларига эътибор қаратишга чақирди . Жанубий Кореянинг мисолидан сўнг, Малайзия Япониядан йирик кредитлар олишга муваффақ бўлди. Ушбу маблағлар билан Япониянинг янги саноат корхоналари учун маблағлар ва ускуналар сотиб олинди. Бу ўсимликлар: металлургия "Первад", цемент, ўғитлар ишлаб чиқариш ва бошқалар. Ишлаб чиқилган ва ёрдамчи ишлаб чиқариш. 1984 йилда Малайзия Марказий банки 1 миллиард ҳалқа фондини ташкил этди. ишлаб чиқариш саноатига инвестициялар учун. Шунга қарамай, режанинг 21 асосий мақсади - ишлаб чиқариш саноатининг ўртача йиллик ўсиш суръатларига эришиш 8-12% оралиғида амалга ошмади. Бундан ташқари, ТНCлар фаолиятининг салбий томонлари аниқланди. Хусусан, америка корпорациялари ўз маҳсулотларини асосан бозорга йўналтиришди, кўплаб япон компаниялари Малайзияни нисбатан арзон ишчи кучи билан асосан оффшор зонаси сифатида учинчи мамлакатларга жўнатишди. Экспортга йўналтирилган ишлаб чиқаришни ривожлантириш ташқи савдони либераллаштиришни талаб қилди. 1971 йилда "Экспорт-ишлаб чиқариш ҳудудлари ташкилоти тўғрисида" ги Қонун (яъни ФТЭ), яъни тезлаштирилган иқтисодий ривожланишнинг дастлабки маълумотлари билан бошланди. Малайзия Сингапур мисолини кузатди. Ушбу қонунга мувофиқ экспорт маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи корхоналарга имтиёзлар берилди. ФТЭнинг келгусидаги равнақи 1990 йилда қабул қилинган ва ундан кейин тузилган янги "Эркин ҳудудлар тўғрисида" қонун билан рағбатлантирилди. Бундай зоналарнинг ривожланиши денгиз ва ҳаво портларини модернизация қилишдан бошлаб инфратузилмани янгилашни талаб қилди. Бир неча портга солиқ имтиёзли зоналар мақоми берилди. Яратилган ва бошқа турдаги савдо ва саноат ҳудудлари. Зоналар махсус бошқариладиган маъмурий орган томонидан бошқарилади: бундай функциялар федерал агентликка, бошқа давлат идорасига, шу жумладан, давлат идораси ёки ушбу компания томонидан ваколат берилган органга берилиши мумкин. Эркин ҳудудлар Малайзиянинг Божхона кодексига мувофиқ, мамлакатнинг асосий қонунлари доирасидан ташқарида бўлган ҳудудлар ҳисобланади. Божхона тўловларини, акциз солиғини, савдо ва солиқларни йиғиб олинмасдан, уларни (уларни тақиқланганлардан ташқари) импорт қилиш, уларни қайта ишлаш ва бу эрдан экспорт қилиш мумкин. Зоналарнинг фаолияти аксиялар бўйича қонунлар, инвестицияларни илгари суриш ва бошқаларга тегишли. Бундай ҳудудларда ташкил этилган корхоналарнинг аксарияти импорт қилинган хом ашё ва компонентлардан фойдаланади. Баъзан корхоналар маъмуриятига ички бозорни умумий ишлаб чиқаришнинг 20 фоизигача этказиб бериш топширилди. 22 1995 йилда ташкил этилган халқаро оффшоре молиявий маркази янги эркин индустриал зона Лабуан (Шарқий Малайзия) эди. 2004 йилга келиб, Малайзияда 25 та эркин иқтисодий зоналар, жумладан, 14 та қўшимча савдо зоналари ташкил этилди, улар лотларни ажратиш, ажратиш, қайта ишлаш ва маркалашни амалга оширди. Ушбу операциялар қайта экспорт савдоларида зарур бўлиб, Малайзияда аста-секинлик билан ривожланмоқда. 14 та ЭИЗда ихтисослаштирилган саноат корхоналари ташкил этилди. Шундай қилиб, Малайзия замонавий ихтисослаштирилган тизимни яратди ва унинг мақомида ва мамлакатнинг жадал иқтисодий ўсиши учун устунликка эга бўлган вазифа зоналари билан ажралиб турди. Ушбу такомиллаштирилган ва такомиллаштирилган тизим Малайзиянинг экспортга йўналтирилган иқтисодий ривожланиш моделининг муҳим қисмидир. Бешинчи ва олтинчи беш йиллик режаларнинг (1986-1990 ва 1991-1995 йиллар) асослари саноатни ривожлантириш бўйича бош режага (1986-1995 йиллар) асосланган. Унда қуйида келтирилган асосий объектлар келтирилди: оғир саноатни яратишни давом эттириш, импортга эмас, балки маҳаллий хом ашёларни: қалайни қазиб чиқариш, нефтни қайта ишлаш ва нефт-кимё соҳаларида фаолият юритадиган корхоналарга имтиёз бериш. Яна миллий ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлаш зарурати, балки мамлакатнинг турли ривожланиш босқичларида ҳам эълон қилинди. Бу экспортга йўналтирилган саноатда, биринчи навбатда, электротехника ва электрон саноати ва машинасозликнинг жадал ўсиши билан биргаликда амалга оширилаётган импорт ўрнини босадиган саноатлаштиришнинг иккинчи босқичи бўлди. Саноат ишлаб чиқаришига янги технологияларни жорий этиш энг муҳим вазифа бўлиб қолмоқда. Электр ва электрон саноатнинг жадал ривожланиши Америка, Япония ва Европа компаниялари ва фирмаларининг қаттиқ сармоялари билан қўллаб-қувватланди. Натижада, саноатни ривожлантириш бўйича биринчи йирик ишлаб чиқариш режаси стратегик вазифани ҳал этди: асосий пойдевор иқтисодий ривожланишнинг этакчи тармоғига айланган ишлаб чиқариш саноатига йўналтирилди. 23 Аралаштирилган иқтисоддаги иқтисодий алоқаларни режалаштириш ва ҳатто бирон-бир нисбатларнинг ўрнатилиши ҳам шартли эди. Дунёдаги вазият доимо ўзгариб бораётганини ҳисобга олиб, ички ва ташқи шароит барқарор эмаслигини, ҳар беш йилда бир эмас, балки ҳар йилги режани қайта кўриб чиқишга қарор қилинди. Режа муваффақиятли амалга оширилди, чунки у жамғарма муаммосини ҳал қилиш мумкин эди. Дастлаб, узоқ муддатли ривожланиш нуқтаи назарига кўра, 1990 йилга келиб жамғариш ставкаси ЯИМнинг 30% даражасида режалаштирилган. Беш йиллик давр учун 30 миллиард доллар миқдорида режалаштирилган жами сармояда маҳаллий капитал қўйилмалар 85-87 фоизни ташкил этиши керак эди. Бироқ, бу муаммони хусусий сектор томонидан ҳал қилишнинг иложи бўлмади, ва давлат чет эл кредитлари билан мурожаат қилди. Бу ташқи қарзнинг кўпайишига олиб келди: 1966 йилда у 502 миллионлик ҳалқани ташкил этди ва 1985 йилга келиб 60,9 миллиардга этди. Мамлакатнинг умумий қарзлари, шу жумладан, хусусий сектор қарзлари 20 миллиард долларга яқин, қарздорлик даражаси эса 1985 йилда 14 фоиздан ошди 25 . 1980-йилларнинг ўрталарида Малайзия ҳали дунёдаги тўртта йирик калай ишлаб чиқарувчиси (дунё ишлаб чиқаришининг 22%) ва унинг экспортчилари бўлган. Бир неча минг одам хизмат қилган саноат маркази Пенанг ороли эди. Бироқ, калай ишлаб чиқариш камайиб бораётгани ва нисбатан юқори малакали ишчи кучлари оролда тўплангани сабабли, электр ва электрон саноат тармоқлари корхоналари бу эрда ташкил этилган. Малайзия нефтни қайта ишлаш саноати жадаллик касб этар экан, Сингапур қўшни нефтни қайта ишлаш ва қайта сотиш учун импорт қилиш имконияти камроқ эди. Ма-Лизияда умумий қуввати 520 минг баррел бўлган олтита нефтни қайта ишлаш заводи фаолият юритмоқда. кунига 80% ни ташкил этади, бу нефт маҳсулотларига бўлган ички талабни қондиради. Захиралари 1 триллиондан ошадиган табиий газ. ц м (дунёда 12-ўрин) Малайзияда нефтдан кейин ишлаб 25 Махатхир Мохамад. Малайский валютный кризис. Как и почему это произошло. Селангор, 2001.P-188 24 чиқаришни бошлади. 1984 йилда "Петронас" қўшма корхонасида қурилган "Яримасли газни ишлатиш" ташкил этилди. Суюлтирилган газ ишлаб чиқариш учун Лабуан ва Бинтулу юқори технологияли корхоналар. ХХИ асрнинг бошидаги нефт нархи Малайзиянинг иқтисодий ривожланишига салбий таъсир кўрсатди. 2006 йил феврал ойида ҳукумат мамлакатда нефт маҳсулотлари учун субсидияларни бекор қилди. Ушбу тадбир Малайзия матбуотида баҳс-мунозараларга сабаб бўлди. Мисол учун, нефт маҳсулотлари учун субсидияларни қисқартириш орқали сиёсий кузатувчи Қодир, ҳукумат иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида нархларни кўтармасликни тақиқлаш учун ахлоқий ҳуқуқдан маҳрум бўлди 26 . Нефтнинг иқтисодий сарфланиши билан бир қаторда, энергетика соҳасида муқобил энергия манбаларидан фойдаланиш имкониятлари кўриб чиқилмоқда. 1980-йилларнинг бошларида ёқилғи-енергетика балансида нефтнинг улуши 1980 йилда 70 фоиздан 2000 йилгача 30 фоизгача камайиши назарда тутилган. Шу даврда газнинг улуши 6 фоиздан 30 фоизгача ўсиши керак эди. Керакли электр энергиясининг қолган қисми (40%) мамлакат кўмир ва гидроенергиядан фойдаланишни режалаштирмоқда. Режалаштирилган барча қурилмалар ўз вақтида бажарилиши мумкин эмас, аммо Малайзия энергетика балансининг мамлакати келгусида энергетикани ривожлантириш учун ишончли асос мавжудлигини кўрсатмоқда. 1990-йилларда ҳукумат мустақил электр энергия таъминотчилари билан термик стансияларни қуриш учун "қуриш ва ишлатиш" шартномаси асосида шартномалар тузди. 2000 йилда улар мамлакатда ишлаб чиқарилган электр энергиясининг учдан бир қисмини ташкил қилдилар. Малаccа ярэмадасэнда, Тенага Наcионал энергия компанияси ҳукмронлик қилади, аксарияти акциялари давлатга тегишли. Сараwак, Сараwак Сеаплай корпорацияси ва Сабаҳ, Сабаҳ Элеcтриcитй тахминан бир хил позицияларни эгаллайди. 26 Malaysian Business. Kuala Lumpur 2006.-16-31.03.03 25 Малайзия қийинчиликларни бартараф этиш ва олдинга силжитиш учун қўшимча имкониятлар излашга мажбур бўлди. Малайзия иқтисодчилари, УМНО раҳбарияти ва ҳукумат илмий ва технологик инқилобнинг очилиш истиқболларини дарҳол баҳолади. Муаммо, биринчи навбатда, замонавий технологиялардан фойдаланишга эришиш эди, яъни. ишлаб чиқаришни ривожланишнинг энг сўнгги ишланмаларидан келиб чиққан ҳолда, айни пайтда ХХИ асрнинг иқтисодиёти ва умуман ишлаб чиқариш учун зарур бўлган малакали кадрларни тайёрлаш. 1990 йилда қабул қилинган Индустриал Технологияларни ривожлантириш режасида учта босқич ажратилди: ишлаб чиқариш жараёни ходимлари томонидан ишлаб чиқиш; янги технологиялардан фойдаланишни ўрганиш; технологияни ўзлаштириш. Технологик инновациялар импорт ўрнини босувчи маҳсулот ишлаб чиқаришни бошлашдан бошлаб, мамлакат янги маҳсулот ишлаб чиқаришга нисбатан содда тарзда ишлаб чиқаришни бошлаганда жорий этилди. Келгусида маҳсулотни экспорт қилишга йўналтирилган ишлаб чиқариш замонавий технологиялардан фойдаланмасдан ривожлана олмайди. Янги технологиялар тобора кенг тарқалган. Малайзия кўплаб янги мутахассисликларни ўзлаштирди ва натижада юқори малакали кадрлар сифат жиҳатидан фарқ қилди. Малайзия иқтисодчиси Ғазалий Антан таъкидлаганидек, ТНCларни жалб қилиш сиёсатининг заиф томони Малайзия ҳукумати ва ТНC ларнинг стратегиялари мос келмаслиги эди. Бу миллий иқтисодиётни қайта ташкил этишга тўсқинлик қилди, шунингдек, янги ҳосил қилинган қийматни ошириш, маҳсулот рақобатдошлигини қисқартирмасдан иш ҳақи миқдорини кўпайтиришга қаратилган мақсадларга эришишга тўсқинлик қилди. Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, саноатда яратилган иккиликни йўқ қилиш учун, хорижий ва маҳаллий тадбиркорлар ўртасида, шунингдек, ижтимоий, жисмоний ва институционал инфратузилмани ривожлантиришга қаратилган. Ўз навбатида, штатларда фаолият юритаётган ТНC филиаллари мамлакат тараққиётига кўмаклашиши, шунингдек Малайзия билан муносабатларини 26 мустаҳкамлаши керак, бу эса уларни менежмент ва бошқарувга жалб қилишлари керак 27 . 1.2.1-жадвал Download 1.38 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|