Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура – Қурилишинститути

Бошқаришнинг 
меҳнат 
унумдорлиги 
ўсиши 
омилларидан 
фойдаланиладиган 
ташкилий-иқтисодий 
методлари. 
Бозор 
туридаги 
иқтисодиётга ўтиш бошқаришнинг меҳнат унумдорлигини ўстиришга 
қаратилган анънавий ёндашувларини қайта кўриб чиқишни талаб этади. Ушбу 
соҳада фан ва амалиёт орқали кўп йиллар давомида нималар тўпланган бўлса, 
ҳаммасининг ижобий ва салбий томонларини холисона баҳолаш зарурдир. 
Ишлаб чиқаришни фақат унинг техник-иқтисодий мазмуни жиҳатидан кўриб 
чиқилишини бутунлай мақсадга мувофиқ деб бўлмайди. 
Ишлаб чиқаришнинг техник-иқтисоддий мазмуни ишлаб чиқаришнинг 
омиллари билан 
боғлиқликда 
аниқланади. Технологиялар, техника, 
материалларнинг ошиб бораётган имкониятлари меҳнатни, ишлаб чиқаришни 
ва бошқаришни ташкил этиш таъсири остида амалиётга тадбиқ этилади. 

---

17 
Меҳнат фақат шундагина самарадор бўладики, қачонки, унинг ташкил этилиши 
ишлаб чиқариш ва бошқаришнинг комплекс тарзда ташкил этилиши билан 
биргаликда амалга оширилса, лекин бу шарт ҳар доим ҳам бажарилавермайди. 
Ишлаб чиқаришни ташкил этиш – бу, моҳиятига кўра, меҳнатнинг моддий 
элементларининг функциаллашувини таъминлаш бўлса, бошқаришни ташкил 
этиш эса – меҳнат муносабатларининг функциалла-шувидир. Комплекс ташкил 
этилган меҳнат фаолиятини иш жойига, структура бирлигига ва бутун 
корхонага қўллаш жуда зарурдир: бу меҳнатни ташкил этишнинг тор 
тушунчасидан технологик фаолиятга ўтиш демакдир.
Ҳозирги вақтда янги ишга туширилаётган объектларнинг ҳаммаси ҳам 
техник-технологик параметрлар билан узвий боғланган меҳнат, ишлаб чиқариш 
ва бошқаришни ташкил этишнинг пухта тайёрланган лойиҳаларига ҳар доим 
ҳам эга бўлавермайди. Шу сабабли меҳнатни ва ишлаб чиқаришни 
бошқаришнинг ташкил этилиш даражаси ҳамда бир хил шароитларда 
ишлаётган, айнан бир хил жиҳозлар (дастгоҳлар)да бир хил маҳсулотларни 
ишлаб чиқарадиган корхона ишчиларининг сони тез-тез бир-биридан сезиларли 
равишда фарқ қилиб туради. 
Инсон 
омилини 
фаоллаштириш 
ва 
фан-техника 
тараққиётини 
жадаллаштириш – бу мувозанатлашувчанлик ва ишлаб чиқариш омиллари 
динамик ривожланишининг ўзаро боғланган муаммоларидир. Ушбу муаммо 
назарий жиҳатдан яхши ишлаб чиқилмаган. 
Ижтимоий омилларнинг ролини кучайтиришни ҳисобга олмасдан туриб 
меҳнат самарадорлиги муаммосини ечиш мумкин эмас. Фақат шуни инобатга 
олган вазиятдагина иккита ўзаро боғланган масалаларнинг мақбул ечимларини 
топиш мумкин бўлади: юқори натижага эга бўлган ишлаб чиқариш ва товарлар 
ҳамда хизматларнинг рақобатбардошлиги таъминланади ва шу билан бир 
вақтнинг ўзида ҳар бир ишчи – ходимга тегишли ижтимоий кафолатларни 
тақдим этиш йўли билан ишчи–ходим-ларнинг ишлаб чиқарувчанлигини 
кенгайтиришга эришиш мумкин. Меҳнатни гуманизациялаштириш инсон 

---

18 
меҳнати мазмунини аниқлашда унинг устувор қадр-қиммати тан олиниши, янги 
технологиялардан фойдаланиш имкониятлари, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш 
шароитларини белгилаб беради. Улардан охиргиси, яъни атроф-муҳитни 
муҳофаза қилиш айниқса қурилиш ишлаб чиқариш соҳасида жуда муҳим 
аҳамият касб этади. Меҳнатни жуда ҳам тор даражадаги бўлимларга ажратишга 
мутлақо йўл қўймаслик керак, ишчи –ходимларга меҳнат функцияларини 
кенгайтириш учун кенг имкониятлар тақдим этиш, касбларни қўшиш, 
бошқарувда иштирок этишларини, технологияни инсонга ва инсонни 
технологияга ўзаро адаптациялашни таъминлаш зарур. 
Бозор 
муносабатлари 
шароитларида 
юқорипрофессионал 
ишчи-
ходимларни жалб этишнинг эгилувчан шаклларини таъминлаш тақоза этилади. 
Ҳар бир ишчи-ходимни нафақат унинг профессионал сифатлари нуқтаи-
назаридан, балки уни инсонга хос бўлган индивудиал фазилатлар ва эҳтиёжлар 
бўйича ҳам баҳолаш алоҳида муҳим аҳамият касб этади. Шундай қилиб, меҳнат 
фаолиятини ташкил этишни меҳнатнинг ички бозорида шаклланаётган 
персоналдан ажратиб бўлмайди. 
Корхонада меҳнат фаолиятини ташкил этиш юқори ташаббускорлик ва 
фаоллик даражасига эга бўлган ва ўзининг иши учун ҳар қандай хавф-хатарга 
юз тутадиган ишчи-ходимлари билан ажралиб турадиган тадбиркорликнинг 
ривожланиши билан узвий боғлангандир.