Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

марксизм деб номланган назарий йўналиш 

---

29
тарафдорлари ўзларининг назариясида жамият тараққиётига 
табиий-тарихий жараён деб қараб, ижтимоий-иқтисодий 
формациялар, уларнинг иқтисодий тузуми, таркибий 
қисмлари, вужудга келиш, ривожланиш ва бошқаси билан 
алмашиш сабаблари тўғрисидаги таълимотни ҳамда қўшимча 
қиймат назариясини яратдилар. 
Иқтисодиёт назарияси предметининг янгича талқини 
хўжалик юритишнинг бозор тизими тўғрисидаги 
маржинализм 
деб аталган янги бир таълимотни яратди. У инглизча сўздан 
олинган бўлиб, сўнгги қўшилган деган маънони беради. Унинг 
асосчилари Австрия иқтисодий мактабининг намояндалари 
(К.Менгер, Ф.Визер, Бем-Баверк ва б.) бўлиб, улар томонидан 
қўшилган товар нафлилигининг, қўшилган меҳнат ёки ресурс 
унумдорлигининг пасайиб бориш қонуни деган назариялар 
ишлаб чиқилди. Маржинализм назарияси аниқ олинган 
товарга бўлган талаб ва унинг нархи ўртасидаги боғлиқлик ва 
ўзаро таъсирини таҳлил қилишда кенг қўлланилди. 
Иқтисодиёт назариясининг янги йўналиши 
неоклассик, 
яъни янги классик деб ном олди. Бу назариянинг йирик 
намояндаларидан бири А.Маршалл бўлиб, у иқтисодий 
жараённинг функционал боғланиши ва функционал 
нисбатларини ишлаб чиқишга ҳаракат қилди, бозор 
мувозанатини ва нархни аниқловчи омиллар талаб ва таклифдан 
иборат деб қаради. Бу назарий йўналишнинг намояндаларидан 
бири швейцариялик иқтисодчи Леон Вальрас бўлиб, у умумий 
иқтисодий мувозанат моделининг нусхасини ишлаб чиқишга 
ҳаракат қилди. 
Австрия иқтисодий мактабининг намояндаси Й.Шумпетер 
«Иқтисодий тараққиёт назарияси» (1912) номли китобида 
иқтисодий тизимлар ўзгаришининг ички кучларини, уларнинг 
ички мазмунини ва туртки берувчи кучини кўрсатишга ҳаракат 
қилди ва у иқтисодиётни ҳаракатга келтирувчи асосий куч 
тадбиркорлик деган хулосага келди. 
Иқтисодиёт назариясининг ҳозирги замон йўналишларидан 
бири