Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

биринчидан, танлов нуқтасининг бюджет чизиғида ётиши. 
Истеъмолчи амалда барча даромадини истеъмолга сарфламай, 
маълум қисмини келгусидаги истеъмолга қолдирсада, назарий 
жиҳатдан биз унинг барчаси сарфланади, деб фараз қиламиз. 
Агар нуқта бюджет чизиғидан чапда ётса – унинг тўлиқ 
сарфланмаганлигини, ўнгда ётса – имконият даражасидан 
четда эканлигини тушунамиз;
иккинчидан, танланган истеъмол товарлари тўплами энг 
маъқул кўрилган комбинацияда бўлиши лозим (7.8-расм). 
Бунда учта бефарқлик эгри чизиғи ифодаланган бўлиб, улар 
истеъмолчига турли даражадаги қониқиш беради: И3 – энг 
юқори даражадаги қониқиш; И2 – ўртача қониқиш; И1 – энг 
кам қониқиш. Ҳар бир эгри чизиқда истеъмолчи танловини 
ифодаловчи биттадан нуқта жойлашган: И1 да – C; И2 да – D; 
И3 да – F нуқталар. 

---

259
Истеъмолчининг C нуқтани танлаши оқилона эмас, чунки 
D нуқта унга нисбатан кўпроқ эҳтиёжни қондиради; F нуқта 
энг кўп эҳтиёжни қондириши мумкин, бироқ у бюджет 
имкониятидан ташқарида ҳисобланади. 
D нуқтада истеъмолчи эҳтиёжларининг қондирилиши 
максимумлашади, чунки бу нуқта эҳтиёжларнинг максимал 
қондирилишини таъминловчи товар ва хизматлар тўплами 
энг кўп қониқиш берувчи бефарқлик эгри чизиғининг бюджет 
чизиғи билан кесишган жойида ётади.
Хулосалар
1. Иқтисодиётни бошқаришнинг бозор механизми – 
иқтисодий тизимнинг самарали ва мослашувчан дастагидир. 
Бозор механизмининг ўзига хос хусусияти шундаки, унинг 
ҳар бир элементи нарх билан чамбарчас боғлиқдир. Айниқса, 
нархнинг талаб ва таклиф ҳажмига таъсири ҳамда уларнинг 
ўзаро алоқадорлиги бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб 
чиқарувчилар ва истеъмолчиларнинг фаолиятини белгилаб 
беради.
2. Талаб – эҳтиёжнинг пул билан таъминланган қисмидир. 
Талаб қонунига мувофиқ нархнинг ўсиб бориши талабнинг 
145 
чизиғидан чапда ётса – унинг тўлиқ сарфланмаганлигини, ўнгда ётса – имконият даражасидан 
четда эканлигини тушунамиз; 
иккинчидан, танланган истеъмол товарлари тўплами энг маъқул кўрилган 
комбинацияда бўлиши лозим (7.8-расм). Бунда учта бефарқлик эгри чизиғи ифодаланган 
бўлиб, улар истеъмолчига турли даражадаги қониқиш беради: И
3 
– энг юқори даражадаги 
қониқиш; И
2 
– ўртача қониқиш; И
1
– энг кам қониқиш. Ҳар бир эгри чизиқда истеъмолчи 
танловини ифодаловчи биттадан нуқта жойлашган: И
1
да – C; И
2 
да – D; И
3
да – F нуқталар.
A 
•С 
• D
• F И
3 
И
2
И
1 
0 B