Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Истеъмол – эҳтиёжларни қондириш мақсадида маҳсулот 
ва хизматларнинг ишлатилиши, фойдаланилиши жараёни. 
Истеъмол такрор ишлаб чиқаришнинг охирги фазаси бўлиб, бу 
жараён орқали жамият аъзоларининг турли-туман эҳтиёжлари 
қондирилади. Истеъмол икки турда бўлади: ишлаб чиқариш 
(унумли) истеъмоли ва шахсий истеъмол. Ишлаб чиқариш 
жараёнида ишлаб чиқариш воситалари ва ишчи кучидан 
фойдаланиш 
унумли истеъмол дейилади. Нонвой ишлатган 
ун, кўмир ёки табиий газ, ўсимлик мойи – буларнинг барчаси 
унумли истеъмол ҳисобланади. Чунки, буларнинг барчаси 
маҳсулот ишлаб чиқаришга йўналтирилган бўлади. Истеъмол 
буюмларининг эҳтиёжларни қондириш мақсадида ўз аҳамияти 
бўйича пировард равишда ишлатилиши 
шахсий истеъмол 
дейилади. Нонвой тайёрлаган ноннинг одамлар томонидан 
сотиб олиниб, истеъмол қилиниши шахсий истеъмолни 
англатади. Маҳсулот ва хизматлар шахсий истеъмолидан сўнг, 
улар ўрнига яна янгисини ишлаб чиқариш зарурати пайдо 
бўлади.
Шундай қилиб, товар ва хизматлар, ресурслар ҳаракати 
доимо тўхтовсиз такрорланиб турадиган жараёндир (1.1-
расм):

---

18
Иқтисодиётнинг доимий ва бош масаласи – 
эҳтиёжларнинг чексизлиги ва иқтисодий ресурсларнинг 
чекланганлиги ҳамда улар ўртасидаги зиддиятнинг ҳал 
қилинишидир. Бу масалани тўғри тушуниш учун, энг аввало, 
эҳтиёжнинг моҳиятини, унинг турларини билиш зарур.
Инсоннинг яшаши ва камол топиши, умуман 
инсониятнинг ривожланиши учун керак бўлган ҳаётий 
воситаларга бўлган зарурати иқтисодиёт назарияси 
фанида эҳтиёж деб аталади.
Барча ҳаётий эҳтиёжлар (иқтисодий, ижтимоий, маданий, 
маънавий, сиёсий эҳтиёжлар) ичида ижтимоий-иқтисодий 
эҳтиёжлар алоҳида ўрин тутади. Бу эҳтиёжлар кишиларнинг 
яшаши, меҳнат қилиши ва ҳаёт кечириши учун турли 
неъматлар ҳамда хизматларга заруратдан иборат бўлади. Шу 
жиҳатдан олганда ижтимоий-иқтисодий эҳтиёжлар моддий ва 
маънавий эҳтиёжларни ўз ичига олади.