Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

сиғ
) маҳсулот 
яратишда истеъмол қилинган айланма капитал қийматининг ялпи ички маҳсулот 
(ЯИМ) ёки миллий даромадга (М
д
) нисбати орқали аниқланади: 
МД
АК
М
сиг
=
. 
Корхона миқёсидаги материал сиғими (М
сиғ.кор.
) унда истеъмол қилинган айланма 
капитал қийматининг ишлаб чиқарилган маҳсулот қийматига нисбати орқали 
аниқланади: 
М
АК
М
кор
сиг
=
.
.
. 
Сарфланган айланма капитал бирлиги ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори 
материал сиғими кўрсаткичига тескари миқдордир. 
Айланма маблағлардан фойдаланиш самарадорлиги у билан айланма капитал ўртасидаги 
нисбатга боғлиқдир. Бевосита ишлаб чиқариш жараёнида банд бўлган айланма капиталнинг 
салмоғи қанчалик кўп бўлса, айланма маблағлардан шунчалик самарали фойдаланилади. 
Амалиётда айланма маблағлардан фойдаланиш самарадорлиги уларнинг айланиш 
коэффициенти билан ўлчанади. Бу коэффициент бир йил ичида сотилган маҳсулот 
қийматининг айланма маблағларнинг ўртача йиллик суммасига нисбати сифатида аниқланади.
Айланиш даври (а) йилдаги кунлар сонининг айланишлар сонига (n) нисбати билан 
аниқланади:
n
a 360
=
. 
Айланма маблағлар айланишини тезлаштирадиган асосий омил ишлаб чиқариш вақтини 
аввало иш даврини, шунингдек, муомала вақтини қисқартиришдир. 
Хулосалар 
195 
ЯИМ
К
К
ас
сиг
=
ёки
МД
К
К
ас
сиг
=
.
Корхона миқёсида капиталдан олинадиган самара даражаси асосий капиталнинг 
бир сўми эвазига корхона ишлаб чиқарадиган маҳсулот миқдори (М) билан, капитал