Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Экспорт мультипликатори ҳам инвестициялар мультипликатори сингари истеъмол 
соҳасидаги ички жараёнлар билан боғлиқ бўлиб, истеъмол ёки жамғармага сўнгги қўшилган 
мойиллик кўрсаткичлари орқали аниқланади: 
MRC
MRS
M
x
−
=
=
1
1
1
, 
бу ерда: 
206
Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика қўмитаси маълумотлари асосида тузилди. 
207
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлиснинг Сенати ва Қонунчилик палатасига 
Мурожаатномаси (24.01.2020) // Халқ сўзи газетаси, 2020 йил 25 декабрь. 

---

817
Экспорт ва импортнинг ҳаракатида ҳам мультипликация 
самараси мавжуд бўлиб, бу омилни ҳисобга олиш ўта муҳим 
аҳамият касб этади. Бу борада таниқли иқтисодчи олимлардан 
Ж.Кейнс, Р.Кан, Ф.Махлуп, П.Самуэльсон ва бошқалар ташқи 
савдо мультипликатори тўғрисидаги назарий асосларни 
яратишда катта ҳисса қўшдилар. 
Экспорт 
мультипликатори 
ҳам 
инвестициялар 
мультипликатори сингари истеъмол соҳасидаги ички 
жараёнлар билан боғлиқ бўлиб, истеъмол ёки жамғармага 
сўнгги қўшилган мойиллик кўрсаткичлари орқали аниқланади:
бу ерда:
Мх – экспорт мультипликатори коэффициенти;
MRS – жамғармага сўнгги қўшилган мойиллик;
MRC – истеъмолга сўнгги қўшилган мойиллик.
Экспорт ҳажми ошишининг ялпи миллий ишлаб 
чиқариш ҳажмига таъсирини қуйидаги формула орқали 
аниқлаш мумкин:
бу ерда:
Мр – мультипликатор;
∆Х – экспорт ҳажмининг ўсиши.
Бироқ, халқаро савдо фақат экспортдан иборат бўлмай, 
балки ўз ичига импортни ҳам олади. Агар экспортдан 
олинган даромаднинг бир қисми импортга сарфланса, у 
ҳолда мамлакатнинг ички харид қобилияти пасаяди. Импорт 
жамғарма сингари бой берилган имконият сифатида амал 
қилади, шунинг учун у математик ифодаларда манфий ишора 
билан қўлланилади. Импортни жамғариш функциясига 
ўхшаган ҳолда таҳлил қилиш мумкин. Бунинг учун импортга 
сўнгги қўшилган мойиллик тушунчасини киритиб оламиз. Бу 
мойиллик импорт ҳажми ўзгаришининг даромад ўзгаришига 
нисбати орқали ифодаланиши мумкин. Натижада импорт 
мультипликатори формуласи қуйидаги кўринишга эга бўлади:
430 
Товарлар экспорти ва импорти суммаси ташқи савдо айланмаси ёки ташқи товар 
айланмасини ташкил этади.