Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси бандлик ва меҳнат мунасобатлар

Робоэтика бўйича адвокат. Яқинда бўлиб ўтган автопилот режимида 
кетаётган Tesla автомобили билан рўй берган авария ва ҳайдовчининг ўлими 
шундан далолат берадики, яқин орада технологик экотизим машиналар 
томонидан қабул қилинадиган қарорларни изоҳлаб берадиган ўз адвокатларига 
эҳтиёж сезади. 
Виртуал яшаш муҳити дизайнери. Кўплаб экспертларнинг тахминларига 
кўра, ўн йилдан кейин биз виртуал макондан уй топшига кўп вақт сарфлаймиз, 
виртуал дунёда лойиҳалаштириш ва расмийлаштириш бўйича мутахассисларга 
талаб катта бўлади. 
Инсон танаси дизайнери. Имплантатлар ривожланиши билан биз ўз 
танамизни ёки унинг алоҳида қисмларини моделлаштириш учун махсус 
дизайнерлар керак бўлади. 
Фрилансда 
биохакерлар. 
Биохакинг 
ўз 
танасини 
организм 
самарадорлигини, ақлий ва жисмоний қобилиятларни кучайтиришга имкон 
берадиган технологик гаджетлар ва ютуқлар билан қамраб олиш бўйича 
алоҳида бир фан ёки ҳатто санъатни ифодалайди. Бу йўналиш анъанавий 
тиббиёт билан параллел равишда ўсади ва ривожланади. 
Табиий муҳитни тиклаш бўйича менежерлар. Урбанизациянинг ўсиши ва 
инсон фаолияти таъсири остида атроф-муҳитнинг ўзгариши билан анъанавий 
табиатни максимал даражада эслатадиган табиий экотизимлар яратиш бўйича 
мутахассислар талаб қилинади. 
Космос бўйича гидлар. Сайёралараро маконга тижорат асосида учириш 
тобора кўпаяди, шу сабабли космик саёҳатлар одатий ҳолатга айланади. Демак, 
космик туризм бўйича мутахассислар долзарб аҳамият касб этади. 
Ж.Кук таъкидлаганидек, ахборотлашган жамият замонавий инсоннинг 
кундалик ҳаёти ва ишининг мослашувчанлигини белгилаб беради, унинг 
виртуаллашуви ва мослашувчанлигига ҳисса қўшади. 

---

Бугунги кунда дунёда ишга жойлаштиришнинг анъанавий механизмлари 
ва амалиётларини виртуал аналогларга шошилинч равишда алмаштириш, яъни 
реалликни унинг симулятсияси (образи) билан алмаштириш ўринга эга 
бўлмоқда. Бугунги кунда Интернет ёки бошқа замонавий коммуникация 
ресурслари мавжуд бўлган деярли барча жойларда кўплаб мутахассисликлар 
бўйича иш жойини яратиш мумкин. 
Агар 1960-1980 йилларда ахборот ва телекоммуникация технологиялари 
асосан ЭҲМ билан тақдим этилган бўлса, такрорий жараёнлар 
автоматлаштиришнинг юқори нархлари туфайли ахборотни қайта ишлаш қўл 
меҳнатини автоматлаштириш билан таққосланадиган бўлса ва меҳнатни 
ташкил қилишнинг умумий моделида туб ўзгаришларга олиб келмаса, меҳнат 
унумдорлигини оширишда, янги иш ўринларини яратиш, нафақага нисбатан, 
одатда 80-йилларнинг ўрталаридан бошлаб у қадар аҳамиятсиз эди. ХХ аср 
шахсий компьютерлар ва ахборот тармоқларининг кенг тарқалиши - дастлаб 
компанияларда, сўнгра мутахассислар ва уй хўжаликларида - нафақат 
автоматлаштириш, балки раҳбарларнинг иш жойларини ахборотлаштириш 
имконияти яратилди; шу билан бирга, компьютерлаштириш ИТТ офисининг 
барча соҳаларини қамраб олди, меҳнатга бўлган муносабатни ўзгартирди, 
одамларнинг индивидуал ва жамоавий равишда ишлаш қобилиятини 
кенгайтирди. 
90-йилларда ахборот тармоқлари том маънода бутун дунёни қамраб олди 
ва бу уларнинг ривожланишида янги даврни бошлаб берди. Фойдаланувчилар 
серверлар ва шахсий компьютерлар орқали кучли ахборот тизимларига ва 
компанияларнинг ташкилий моделларига таъсир кўрсатиш, функционал 
иерархик тузилмаларни ўзгартириш ва соддалаштириш, тармоқ ичидаги 
ечимлар асосида ўзаро ҳамкорликнинг муқобил шаклларини таклиф қилиш, 
бошқариш ва назорат қилиш усулларини ўзгартириш ва биргаликда ишлашда 
жисмоний алоқада бўлиш зарурати туфайли юзага келадиган чекловларни аста-
секин енгиб ўтиш имкониятига эга бўлишди. 
Ахборот тармоқларининг имкониятлари орасида масофадан ишлашни 
қўллаб-қувватлашни алоҳида таъкидлаш керак. Бу вақт ва маконда меҳнатни 
номарказлаштириш жараёнининг бир қисмидир. Бундай янгиликни жорий этиш 
билан боғлиқ барча қийинчиликларга қарамай, у компанияларга нафақат 
ташкилий, балки иқтисодий афзалликларни ҳам бериши мумкин. 
Бугун IT-технологиялар ривожланиши асносида қуйидаги йўналишлар 
тобора фаоллашмоқда. Биринчиси – катта ҳажмдаги маълумотлар билан ишлаш 
(Big data). 

---

Big data - эксперт тизимларидан фойдаланиш маълумотларнинг 
етишмаслиги, процессорнинг паст тезлиги ва дастурлаш техникаси билан 
чекланганди. Энди эса машинали чуқур ўрганиш технологиялари ва 
мустаҳкамланган ўрганиш (reinforcement learning) учун бу тўсиқлар йўқ. 
Ишлаб чиқарилган маълумотларнинг ҳажми экспонент равишда ўсиб 
бормоқда: агар биз инсоният тарихи давомида яратилган барча маълумотларни 
100% деб олсак, уларнинг 90% сўнгги икки йил ичида ҳосил бўлган. Шундай 
қилиб, фақат бу ҳажмларни йиғибгина қолмай, балки улардан қандай фойда 
олишни тушунадиган одамларга, масалан, статистиклар (data scientist), катта 
ҳажмдаги тузилмаган маълумотларнинг тенденцияларини аниқлаш бўйича 
мутахассислар ва ҳоказоларга бўлган талаб ортиб боради. 
Яқиндагина, IT-технологиялар нолга яқинлашаётган кўрсаткични ташкил 
этарди, ҳозирда у 7 миллиард долларни ташкил этади. IDS башоратларига кўра, 
бу йил глобал катта маълумотлар бозори ҳажми 16,1 миллиард долларга етади. 
Ушбу маблағнинг 45 фоизи инфратузилма, серверлар, маълумотларни сақлаш 
тизимлари ва бошқалар, 24 фоизи дастурий таъминотга тўғри келади. Pitchbook 
маълумотларига кўра, 2014 йилнинг уч чораги давомида катта маълумотларга 
оид лойиҳаларга 4,82 миллиард доллар сармоя киритилган. Ушбу ҳажмнинг 
16,9% маълумотлар базаси дастурий таъминотини ишлаб чиқувчилар 
томонидан жалб қилинди. Ахир, ҳажм доимий равишда ўсиб бормоқда, шунинг 
учун уларни қайта ишлаш учун тобора тезроқ қайта ишлаш усуллари талаб 
қилинади. 
Катта маълумотлар билан ишлаш сизга компаниянинг барча 
маълумотларини тузишга ва реал вақтда уларни исталган формат, ҳисобот ёки 
тизимга ўзгартириш имкониятини беради. Big Data - бу аниқ тўпланган, 
кўпайтирилмаган ва ҳар қандай вақтда қулай форматда тақдим этиладиган 
петабайт маълумотлардир. 
Рақамли иқтисодиёт соҳасининг бошқа йўналиши – булутли 
технологиялар – ўтган ўн йил ичида нолдан бошлаб IT-бозорда сезиларли
ҳажмга етган тармоқдир. 2016 йил якунлрига кўра, ушбу соҳа етакчиларидан 
бири бўлган Amazon корпорацияси тушуми 10 млрд долларни ташкил қилиб, бу 
2015 йилдан 2 баравар кўп демакдир. Bain баҳолашига кўра, булутли 
технологиялар ва уларга қўшимча хизматлар 2018-2019 йилларда IT-хизматлар 
глобал бозорининг 10%ини ташкил қилиб, бу пайтга келиб 1,1-1,3 трлн 
долларни ташкил қилади. Бундай вазиятда булутли технологиялардан 
фойдаланадиган даступий таъминот 
ва сервислар ярата оладиган 
мутахассисларга ҳам талаб ортиши муқаррар. 

---

Олти технологик укладли базавий технологиялар ҳақида гапирганда янги 
технологиялар кўп эканлигини қайд этмаса бўлмайди. Хусусан, юзлаб илмий 
мақолалар, венчурли битимлар ҳамда экспертлар ва жамоатчилик фикри 
етакчилари билан интервьюлар асосида тайёрланган Disruptive technologies: 
Advances that will transform life, business, and the global economy маърузасида 
уларнинг якуний рўйхати келтирилган бўлиб, бу рўйхатдан фақат катта 
бунёдкорлик ва шу билан бир пайтда вайрон қиладиган салоҳиятга эга 
технологиялар: тез ривожланадиган ва сезиларли иқтисодий самара келтиришга 
қодир технологиялар ўрин олади. Якуний рўйхатга 12 та технология киритилди. 
Улардан камида еттитасининг иқтисодий салоҳияти ҳар бири йилига камида 
триллион долларни ташкил қилади. 
Триллионер технологиялар еттилигидан на MGI тансифига кўра 
нанотехнологиялар кирадиган замонавий материалшунослик, на нефть ва газ 
қазиб олишнинг замонавий усуллари ўрин олмади. Улар мос равишда фақат 10 
ва 11-ўринларни эгаллади холос (2.5-жадвал). 
Дунё бўйича энг муҳим ривожланиш йўналишларига келадиган бўлсак, 
улар қуйидагилардан иборат: 
• 
сунъий интеллект; 
• 
геномика; 
• 
ген муҳандислиги; 
• 
замонавий энергетика; 
• 
биотехнологиялар: 
• 
ахборот технологиялари.
Ҳисобот муаллифлари ёзишича, 2025 йилга келиб, Интернетдан 
фойдаланувчилар сони 3,5 миллиардга кўпаяди, шундан 2 миллиарди мобил 
қурилмалар туфайли Интернетга кириш имконига эга бўлади. Бу эса шуни 
англатадики, глобал меҳнат тақсимотида қатнашмаган ва замонавий таълим, 
соғлиқни сақлаш, давлат хизматларидан деярли фойдалана олмаётганларнинг 
аксарияти энди бундай имкониятга эга бўлишади.